مشا هد ه

مشا هده ، به ظا هر کا ری ا ست آ سا ن؛ ولی مشا هده ای که بتوا ند جا نشین آ زما یش شود ، به آ سا نی صورت پذیر نیست . مشا هده ی علمی ، مستلزم حوا س سا لم ، ا ندیشه به هنجا ر ، دقت و درستکا ری ا ست .
می گویند ا فلا طون ا ز تحقیق به منظور یا فتن حقیقت ، با ا ستدلا ل حما یت می کرد ؛ ا رسطو به شا گر دا نش تعلیم می داد که : مردا ن بیشتر از زنا ن ، دند ا ن دا رند . فلا سفه ی بعد ی بر پا یه ی عدم ا طمینا ن به مشا هده عینی ، بی چون و چرا ، پذیرا ی نظریا ت ارسطو و دیگر فلا سفه ی یونا ن بودند .
...
بر روی هم مشا هده ، یا مشا هده ی مستقیم ا ست و یا مشا هده ی غیر مستقیم . محقق در مشا هده ی مستقیم ، با حوا س خود ، واقعیت ها ی موجود را در می یا بد ؛ ولی در مشا هده ی غیر مستقیم ، با آ ثا ر وا قعیت ها ی گذشته یا گزا رش ها ی دیگرا ن ، در با ره ی آ ن ها سر و کا ر دارد .
...
مد ا خله ی نظا م فکری ، یا جها ن بینی و یا فلسفه ی محقق ، در کا ر علمی او ، چه بخوا هد و چه نخوا هد ، و چه بد ا ند ، و چه ند ا ند ، برا ی خود ، نظا م فکر ی د ار د ؛ و به میا نجی آ ن به و ا قعیت ها می نگرد ؛ و بوسیله ی آ ن به محسو سا ت خود ، معنی می بخشد . و د ا وری می کند . بدین سبب ، هر محقق در همه ی مرا حل علمی مخصو صا در مر حله ا ی که به یا ری تخیل ، از پیوستن قا نو ن ها ، نگرش یا نظریه و یا تئوری می سا زد ، زیر نفوذ نظا م فکری خود قرار می گیرد .
هر چه نظا م فکری یک محقق علمی تر یا وا قع گرا یا نه تر با شد ، کمتر با عث ا ختلا ل و ا نحرا ف علمی خوا هد شد . هم چنین هر چه کا ر محقق تجربی تر با شد ، محقق با سهولت بیشتری می توا ند مدا خله و مزا حمت نظا م فکری خود را با ز شنا سد و خنثی یا محدود کند .
...
... بی شک آ شکا رترین مشخصه ی تبا ر ا نسا ن ، کلا م و سخن ا ست ، و متا سفا نه رد پا ی این مشخصه ی مهم را در استخوا ن ها ی فسیل ها نمی توا ن یا فت .
پدیده ها ی فرهنگی متعددی را نیز می توا ن در شما ر مشخصا ت برجسته ی ا نسا ن قرار داد ، اما ، آ نها نیز از خود هیچکونه ا ثر فیزیکی بر جا ی نگذ ا شته ا ند ، تا پا یه ی قضا وت معتبر ما با شند . رفتا ر آ دمی هر گز به صورت فسیل در نمی آ ید . حا لا ت ظا هری او از طریق مطا لعه ی برخی ا ز ا بزا ر قا بل شنا سا یی ا ست . با بررسی دقیق مسکن طبیعی ا نسا ن ها ی ا ولیه ، می توا ن پی برد که آ ن ها ا ز طریق شکا ر حیوا نا ت زندگی می کرده ا ند . به هما ن شیوه نیز می توا ن چگونگی سا ختما ن آ لا ت و ا دو ا ت شکا ر را با ز شنا خت . همچنا ن که یک محل پیک نیک ، همه ی آ نجه را یک پژوهشگر دقیق می خو ا هد در با ره ی وضع ا جتما عی شرکت کنند گا ن در یک پیک نیک و عا د ات و رفتا ر آ ن ها بد ا ند برا ی ا و روشن می کند .

شهریور ما ه 1351 رضا تا با ن