تله

یک بند سا عت خوب به این خا نم بده . مرد جوا ن فروشنده ، از ویترین چسبیده به پا یش ، بند سا عتی بر می دارد ونشا ن می دهد و می گوید : این منا سب سا عت شما ست ؛ ضد حسا سیت ا ست و از چرم ا ست و سوئیسی است و چینی نیست ! – چون چینی نیست ، پس شکستنی هم نیست –
صاحب دکه ی سا عت فروشی ، از دور نگا هی به سا عت می ا ندا زد و می گوید : سا عت سوئیسی است . این جمله پیش در آ مدی ا ست برا ی بدا م اندا ختن مشتری . جمله ای با سمه ای که غا لبا لبخند و رضا یت مشتری را به دنبا ل دارد .
قیمت ، با قد و قواره ، سن و سا ل، چا قی و لا غری، پیری و جوا نی ، دیروزی و امروزی و ... بر پا یه ی ارزیا بی فیزیکی مشتری در نو سا ن خواهد بود .
سا عت سا زی د که ا ست زیر پله ی ورودی سا ختما نی در خیا با ن پر رونق شهر ، با هزینه ها ی گو نه گو ن و از همه با رز تر اقسا ط اتومبیل صا حب دکه .
تلویزیونی کوچک ، با صدا ی خش دار و تصویر در هم فرو شده ، جا ی را دیو ی دیروز را گرفته ا ست .
مشتری ، این با ر ، به تله نیفتا د .

رضا تا با ن
نهمین روز از مرداد ما ه 1387 – تهرا ن

...

دکا ن پا رچه فروشی ا ست ؛ کفپوش سا ئیده شده و موزا ئیک رو نما شده ی زیر آ ن ، از گذر زما ن و پختگی پا رچه فروش خبر می دهد .
تا قه ها ی پا رچه ، در هم ا ست و همآ هنگ با آ شفتگی درونی پار چه فروش . رنگ در دکا ن نیست . همه ، تیره گی ا ست .
کولری آ بی ، با تما می توا ن خود ، با د مرطوب بر پا رچه ها ی ول شده در همه جا می پا شد و پوف می کند .
صدای خش دار از سقف می آ ید ؛ تلویزیونی بر سقف آ ویخته شده ا ست .
پا رچه فروش ، سختی به تله افتا دن ما را نمی پسند د . تما می تجربه ی پنجا ه سا له ا ش را در به دا م اندا ختن مشتر ی تا زه آمده بکار میگیر د ؛ شیو ن پا ره شدن پا رچه ، با این جمله ی با سمه ای ، در هوا می رقصد " " مبا رک با شد ؛ در عروسی بپوشید " . این ، یعنی فقط یکبا ر بپوشید ، نه بیش . رضا یت مشتری در لبخند ش می نشیند .

نگرا نی بی پا یا ن ما در

نگرا نی بی پا یا ن ما در
آ فتا ب ، نفس زنا ن ا ز دا من پرچین خا وری دره ی " کند " ، به آ را می خود را با لا می کشد و در یک نگا ه ، خود را به دره می ا ندا زد ؛ آ فتا ب آ مد .
از " گلندوک " ، - در گلوی با دبزن آ برفتی – تا خا نه ی چسبیده بر " خر سنگ " آ وا ره ی سازند " می گون " ، در دا منه ی با ختری روستا ی " کند با لا " ، می با ید 530 متر ا ز زمین ا وج گرفت و با لا رفت . ا ز بلندی 1510 متری ا ز رویه ی دریا ، به سوی شما ل ، به بلندی 2040 متری رسید ؛ شیبی تند ، که بطور متوسط در هر کیلو متر ، 60 متر اختلا ف بلند ی دا رد . را هی ما لرو، که دیروز هم ما لرو بود !

چرخه ی رسوبی 16 میلیون سا له – دوره ا ئوسن "- با تشکیل رخسا ره ها ی کم ژرفا و تبخیری ، چون ما سه سنگ ، سنگ جوش – کنگلومرا – ما رن ، سنگ گچ – ژیپس - ، به پا یا ن می رسد . این مجموعه که ضخا مت تما می آ ن ممکن ا ست به 250 متر بر سد ، نا م " سا زند کند " دارد .

دریا ی 65 میلیون سا ل پیش – " پا لئوژن " ، ژرفا ی کمی دا شته و شرا یط رسوبگذا ری قا ره ا ی درآن حا کمیت دا شته ا ست ؛ حجم زیا د سنگ ها ، نشا ن از نشست سریع کف حوضه ا ست ؛ ستبرا ی 4000 متر از خا کسترها ی آ تشفشا نی سبزرنگ – سا زند کرج - ، در حوضه ی در حا ل نشست ا لبرز جنوبی - ا نبا شته شده ا ست .

...
خا نه بر " خر سنگی پیر " ، در خوا ب اطلسی با مدا دی ا ست ؛ پچ پچ برگ ها ی سپید ا ر نگهبا ن ، خبر با د می دهد .
آ فتا ب به خا نه می دود و خود را پهن می کند ، و به نرمی بهر جا سرک می کشد ؛ روز شد ؛ آ فتا ب آ مد .
- کلا فی سخت خا نه را از پشت چسبیده ا ست ؛ نگرا نی بی پا یا ن ما در !
- ...
- فضا و زما ن محدودیت برا ی اجداد ما نبود ؛ اما برا ی ما هست . ما دنیا را کوچکتر از آنچه هست کرده ایم . به همه جا دسترسی دا ریم . پس می توا ن گفت که : زندگی انسا ن ها ی ایستا ده ، که از ا فریقا پرا کنده شد ، ادامه دارد .
-
- آ با ن ما ه 1385 خورشیدی رضا تا با ن ا

ا نسا ن نئا ندر تا ل - نقل مکا ن

در شما ل افریقا ، نئا ندر تا ل ها ی دیگر ی بودند که از برخی جها ت شکل امروزی تر دا شتند ؛ مثلا پیش آ مدگی صورت که ا ز مشخصا ت اروپا ئیا ن آ ن زما ن ا ست ، در آ نها وجود ندا شت . آ نا ن نیز جا ی خود را به ا نسا ن ها ی امروزی دادند که قوی هیکل بودند و در هما ن زما ن – 35000 سا ل پیش از میلا د - یا کمی زود تر ، ظا هرا از سوی مشرق به آ نجا آ مده بودند .
این موضوع در خا ور نزدیک پیچیده تر می شود ؛ در ا ین منطقه در ابتدا ی دوره ی چها رم یخ بند ا ن ، ا نسا ن ها یی زندگی می کردند که از نظر شکل صورت و استخو ا ن بندی ، " نئا ندرتا لی " ، بود ند . آ نها نیز ، ابزا رها ی " دوره ی میا نی دیرینه سنگی " ، را می سا ختند ، ولی جمجمه آ نها از نظر شکل ، به ا ند ا زه ی جمجمه ی اروپا ئیا ن " کلا سیک " نبود . بعلا وه برخی ا ز این ا نسا ن ها ، قد بلند ی دا شتند – مثلا " آ مور " ، ا نسا نی که بقا یا یش را کا وشگرا ن ژا پنی در اسرا ئیل پیدا کردند - . با ید یا د آ وری کرد که ا نسا ن ها ی امروز در مشخصا ت ظا هری بسیا ر گونه گون اند؛ از نظر قد ، می توا ن ا سکا تلند ی ها و ا سکیمو ها را با نئا ندرتا لی ها مقا یسه کرد .
سر ا نجا م ، ا ین مو ضوع با این پر سما ن می توا ند خا تمه یا بد که ما از خود ا نسا ن امروزی چه اطلاعا ت دقیقی دا ریم ؟ نژاد ها ی امروزین ، بسیا ر با یکدیگر تفا وت دا رند ، یکی پو ست سیا ه تیره دارد ، یکی موها ی بور و دیگری چشم با دا می دارد ؛ ا ما ، از نظر شکل جمجمه ، که عا مل مقا یسه با ا نسا ن ها ی فسیل محسوب می شود ؛ در وا قع ، خیلی بهم نزدیک ا ند .

شهریور ما ه 1351


نقل مکا ن
ا نسا ن ها یی که ذکر آ نها رفت ، آ ب پیما یی را که تا آن زما ن کا ر دشوا ری بود ، ممکن و عملی سا ختند و در حدود 30000 سا ل پیش از تولد حضرت مسیح ، از روی آ ب به ا سترا لیا رفتند .
اکتشا فا ت نشا ن داده اند که بو میا ن سرخ پوست در حدود 20000 سا ل پیش ا ز ا ین ، در امریکا ی جنوبی زندگی کرده اند . بنا بر این این ا حتما ل وجود دارد که چندین هزار سا ل پیش ، پا ی ا نسا ن از آ سیا به امریکا رسیده با شد .
نکته مهم اینکه : تما م ا سکلت ها یی که از آ نها نا م برده شد ، شکل ا سکلت ها ی امروزی را دارند . اها لی اروپا در دوره ی " با لا ی دیرینه سنگی " ، ا نسا ن را به یا د اروپا ئیا ن دوره ی جدید تر می ا ندا زد . اسکلت ها ی استرا لیا ، آ شکا را به اها لی کنونی ا سترا لیا و ملا نزی ، شبا هت دارند . می توا ن گما ن برد که نخستین بومیا ن امریکا ، مغولی شکل ها ی بدوی و شبیه به بومیا ن امروز بوده اند .

نقل مکا ن

می توا ن گفت که در 10 میلیون سا ل اخیر یا کمتر بوده ا ست که اجد ا د ما زندگی در درختا ن و رژیم غذایی خود را از میوه ها و گیا ها ن سخت تشکیل می شد رها کرده اند .
" را ما پتیک " ، ا حتما لا در حدود 10 میلیو ن سا ل پیش ، از افریقا به هند نقل مکا ن کرد . پس ا ز آ ن ، ا نسا ن نما ها یی که در مرحله " استرا لوپتیک " ، بودند ، در هر دو قا ره ، به زندگی ادامه دادند . _ بقا یا ی این جا نورا ن بیشتر در افریقا ، به دست آ مده ا ست . _
نخستین ا نسا ن ایستا ده ، در افریقا پیدا شد و در اروپا ، تبر ها ی سنگی بزرگی سا خته که از نظر شکل هندسی و سا ختما ن بسیار پیشرفته تر از ادوا ت و وسا یل پیشین ا ست .
آ نچه می توا ن کفت این ا ست که " را ما پتیک " ، در دوره ای دست کم 500000 سا ل ، در گرم تر ین نوا حی دنیا ی قدیم زندگی می کرد . در اروپا و چین و نیز در منا طقی می زیست که آ ب و هوا یی سرد دا شتند ؛ این دوره ای بود که یخچا ل ها ی بزرگ بوجود آ مدند ؛ و نیز ا نسا ن ، تا اندا زه ای تکا مل یا فت و پیشرفت کرد . به این معنی که مغزش بزرگتر و از حجم استخوا ن های جمجمه و فکش کا سته شد .


شهریور ما ه 1351

انسا ن نئا ندرتا ل (1)
اولین موجود " نئا ندرتا لی " ، در سا ل 1856 میلا دی کشف شد . او را برخی " ما دون ا نسا ن " ، نا م دادند و گروهی دیگر ، او را یک ا نسا ن غیر طبیعی امروزی و شا ید بیما ر دا نستند .
جمجمه " نئا ندرتا لی ها " وضعی ا ستثنا یی دا شت ؛ در با لا ی حد قه ها ی چشم دا رای دو قوس بر آ مده ی استخوا نی با حفره ها یا سینو س ها ی بسیا ر بزرگ بود . شکل سر " نئا ندر تا لی ها " ، با شکل سر " ا نسا ن ایستا ده " ، تفا وت دا شت و مغزش دست کم به بزرگی مغز ما بود . شکل صورت این ا نسا ن در خور توجه بود ؛ یعنی دراز، و تما م نیمه ی پا ئینی آ ن بسیا ر پیش آ مده بود ؛ اگر دما غش زیا د پهن نبود ، می توا نستیم او را " چهره ی تیغه ا ی " ، بنا میم .
ا نسا ن نئا ندر تا ل ، در سومین دوره ی یخ بندا ن ها ، یعنی از حدود 150000 تا 35000 سا ل پیش از میلا د در اروپا زندگی می کرده ا ست . او صنا یع " دوره ی میا نی دیرینه سنگی " را به وجود آ ورد ؛ که در آ ن از تکه ها ی سنگ صیقلی شده استفا ده می شد . – این اشیا ء در مقا یسه با ا شیا یی نظیر تبر ها ی دستی ، بسیا ر پیشرفته به شما ر می رود . –
در حدود 35000 سا ل پیش از میلا د ، ا ین ا نسا ن جا ی خود را نا گها ن به ا نسا ن ها ی دیگری داد که شکلی کا ملا ا مروزی دا شتند . ا نسا ن ها ی ا خیر ، با آ نکه بسیا ر قو ی هیکل بودند ، می توا ن گفت که به اروپا ئیا ن ا مروز شبا هت ها یی دا شتند

تکا مل مسیری منطقی را طی می کند

تکا مل مسیری منطقی را طی می کند . مسیری د ر جهت انطبا ق ها ی موفقیت آ میز با محیط .
چرا ما به صورت موجود اتی دو پا در آ مده ایم ؟
در برابراین پرسش ، فرضیه ها ی گونه گونی وجود د ارد؛ اما پا سخ دقیق آ ن به هیچ رو روشن نیست . ما حتی امروز هم نمی توا نیم به سرعت زیا د بد ویم . در یک زمین نا هموا ر ، یک گوریل می توا ند به کمک بند انگشت ها یش به سرعت ما بدود . اگر چه ما قا دریم برا ی شکا ر ، مسا فت ها ی طولا نی را طی کنیم ، ولی آ یا موجود ات دو پا ی ا ولیه نیز چنین امکا نی را دا شتند ؟
گرا یش به بر خا ستن از زمین و ایستا دن روی دو پا ممکن ا ست به ا ین سبب تقویت شد ه با شد که موجود ی بخوا هد طعمه یا غذا یی را با دست ها یش حفظ کند و به جا ی ا منی ببرد ؛ شا ید هم علت آ ن نیا ز به قد ا فرا شتن و نگا ه کرد ن از روی علف ها ی بلند بود ه ا ست .
آ نچه آ شکار ا ست اینکه ما تقریبا از پنج میلیون سا ل پیش به ا ین سو ، دو پا بود ه ایم و تغییرا ت مهمی ، برای بهبود وضع قرار گرفتن بد ن ، در استخوا ن ها ی لگن خا صره و پا ها ی ما بوجود آ مده و هنوز هم ا دا مه دارد .
ا نسا ن ایستا ده در یک میلیون سا ل پیش از میلا د زندگی می کرد ؛ ا ز نظر قد و ا ز نظر سا ختما ن و شکل ظا هری اسکلت ، بسیا ر به ما نزد یک بود . جمجمه ی او نیز بیشتر شبیه جمجمه ی ا نسا ن بود . صورتش کوچکتر بود و نیز کا سه ی سر ، روی آ روا ره ها قرار دا شت . البته استخوا ن ها ی جمجمه ی ا و همچنا ن ضخیم با قی ما ند ه بود و حجم مغزش ، هنوز حد وا سطی بین مغز " ا سترا لوپتیک " و مغز ا نسا ن ا مروزی بود .
زمستا ن 1353 خور شید ی

شوری آ ب ا قیا نوس ها

اگر چه هنوز تردید ها یی در مورد منشا ء ا قیا نوس ها وجود د ا رد ، اما در مورد آ نها دا نش بسیا ری آ موخته ایم .
مجموع حجم آ بها ی ا قیا نوسها حدود370/1 میلیون کیلو متر مکعب و سطح آ ن در حدود 361 میلیون کیلومترمربع ا ست . آ ب دریا ها و ا قیا نوسها مجموعا چیزی نزد یک به 8/98 کل آ ب روی زمین را تشکیل می دهند و بقیه ا ز یخ (2/1 د ر صد )و آ ب رود خا نه ها و د ریا چه ها ی کوچک (002/0) و آ ب محیط (0008/0) تشکیل شده ا ست .
متوسط عمق ا قیا نوسها حدود 3790 متر تخمین زده می شود ، که بسیا ر بیشتر از متوسط بلندی از سطح دریا ا ست ، که چیزی ا ست در حدود 840 متر . عمیق تر ین نقطه ی جها ن در گود ا ل " ما ریا نا " ، وا قع در نا حیه حد فا صل جزا یر " گوا م " و " یا پ " ا ست ؛ با عمقی در حدود 11000 متر زیر سطح ا قیا نوس آ را م . اگر کوه اورست در این گود ال جا داده می شد قله ی آ ن با سطح آ ب در حدود دو کیلومتر فا صله می دا شت .
در این حجم عظیم آ بی ، تنوع وسیعی ا ز نمکها و کا نیها به صورت محلول موجود ا ست .در واقع ، آ ب دریا شامل تما م عنا صری ا ست که کا نی ها ی موجود روی پوسته ی زمین را می سا زند . زما نی این تصور مطرح بود که شوری آ ب ا قیا نوس ها ، نتیجه ا نتقا ل نمک از پوسته ی زمین ( بلند ی ها ) ، به آ ب رودخا نه ها به مد د با را ن وانتقا ل آ ب رودخا نه ها به دریا بوده ا ست ؛ بنا بر این ، این بد ان معنا می توا نست با شد که درجه شوری آ ب در ا قیا نو سها روز به روز افزا یش یا بد ؛ حا ل آ نکه محا سبا ت نشا ن داده اند که ا قیا نوسها مشخصا ت امروزی خود را احتما لا طی دوره ای ما بین 1500 تا 2000 میلیون سا ل قبل بدست آ ورده و حد اقل 100میلیون سا ل ا ست که نظا م ا قیا نوسی به حا لت ثا بتی با ترکیب شیمیا یی مشخص دست یا فته ا ست . چنین نکته ا ی بد ا ن معنی ا ست که ورود و خروج عناصر با ید در حا ل تعا د ل بود ه و عنا صر محلول حمل شد ه به ا قیا نوس از سوی رود خا نه ها و با را ن قا عد تا با ید از خود ا قیا نوس جد ا شد ه با شد و یا در اثر تبخیر آ ب ا قیا نوس و سپس ریزش آ ن بصورت با را ن چرخه ی بسته ای را طی کرد ه با شد
اسفند ما ه 1364 خورشید ی

بله برون

...، ا ین جوا ن آ مده به شهر ، مهر با ن ا ست و رفتا ری دلنشین دارد ، خرا ش شهری ، بر چهره ند ا رد ؛ و گل آ لود نیست .
پدر ... ، با کت و شلوا ری سرمه ای که گذر زما ن در آ ن نخ نما ا ست ، اما تا زه از زیر دست اطوکش لبا س شویی رها شده ، بر در مغا زه ی خوا رو با ر فروشی تا زه به کرا یه پسر در آ مده ، ا یستا ده ا ست .
هوا سرد ا ست و سوز برف؛ تن پوش پدر نا زک بها ری ا ست . پیر اهن پدر نیز به زما ن تولد کت و شلوا ر ش می رسد .
غرور و خرسندی ، در جهره ی پد ر ... موج می زند . امشب ، شب آ شنا یی با خا نوا ده ی دختر ی ا ست که عروسش خوا هد شد ؛ آ نا ن از شهرستا ن تا زه رسیده اند . ما در ... دریکی از سه اتو مبیل از زرورق در آ مده به ا نتظار نشسته ا ست .سا عت 9 شب ا ست .
...
زیبا یی هستی ، چند دقیقه ای ا ست که در پیا ده روی جلو ی مغا زه ، از ای سو به آ ن سو می دود . می رقصد ؛ درهم می پیچد و گره می خورد و به آ سا نی باز می شود و در خیا با ن رها می گردد .
با معرفی به پدر ... کلا ه " بره " ، از سر بر می دا رم ؛ پدر دا ما د نیز چون من .
آ یا پدر ... چون من روز نا مزدی اش را دهن مزه می کند ؟ لبخند ش ، نشا نه ی آ ن روز خوش د ا رد . چو ن من .
مبا رک با د .

دو روز ما نده به زمستا ن 1386
رضا تا با ن

جریا ن ها ی نا آ را م

آ ب ا قیا نوس ها هرگز سکونی ندا رد . جریا ن های ا قیا نو سی تحت تا ثیر ترکیب سه نیروی عمده به وقوع می پیوندد : گرما ی خورشید، گرد ش زمین و نیروی اصطکا کی با د ها .
وقتی زمین به د ور خورشید می چرخد این چرخش ، روی محور خود به نحوی صورت می گیرد که جهت تا بش آ فتا ب به آ بها ی نزد یک خط ا ستوا می تا بد و به مرا تب انها را بیشتر از آ بها ی نزد یک قطب گرم می کند . وقتی آ ب نزد یک ا ستوا گرم می شود ، ا نبسا ط می یا بد و سطح د ریا را در آ ن منطقه با لا می آ ورد ؛ مقد ا راین با لا آ مد گی گرچه محسوس نیست ولی آ نقد ر هست که " شیبی " ایجا د کند ؛ د ر نتیجه ، آ بها ی نزد یک خط استوا د ر ا ین مسیر تما بل پیدا می کنند که به سوی قطب ها " سرازیر " شوند .
آ ب سرد سنگین تر ا زآ ب گرم ا ست ، زیرا به هنگا م سرد شد ن منقبض می شود ، به همین سبب آ ب سرد تر منا طق قطبی به سطوح زیرین آ ب گرمی که ا ز نا حیه ی ا ستوا در حرکت ا ست می رود و به آ را می از زیر به سمت ا ستوا جریا ن پید ا می کند .
چرخش زمین تا ثیر شگرف د یگری بر آ ب اقیا نوس ها د ارد _گرچه این تا ثیر بر هر جسم متحرکتی ، ا ز موشک قا ره پیما گرفته تا گلوله ی توپ ، و یا توپی که پرتا ب می شود ، ا عما ل می گرد د ._ ا ین تا ثیر سبب می شود تا این ا شیا ء در نیمکره ی شما لی کمی به را ست و د ر نیمکره ی جنو بی کمی به چب منحرف شوند .
با د نیز اثر زیا دی بر این جریا ن ها د ارد . با د ها ی قطبی ، به بطور د ا ئم ا ز شما ل شرق در نیمکره شما لی و ا ز جنوب شرق در نیمکر ه ی جنوبی ، به سمت منا طق ا ستوا یی می وزد ، نیرویی پد ید می آ ورد که به حرکت رو به غرب جریا ن ها ی بسیا ر نزد یک شما ل و جنوب ا ستوا کمک می کند . اما خود ا ین با د ها نیز در معرض چرخش زمین و ا نحرا ف ناشی ا ز آ ن ، در نیمکره ها ی شما لی و جنوبی ا ست .
اثر ترکیبی همه ی ا ین عوا مل ، تنظیم و دا ئمی نگهدا شتن حرکت گرد شی غول آ سا ی آ بها یی ا ست که جریان ها ی عمد ه ی آ ب ها ی ا قیا نوس را تشکیل می د هد . بنا بر ا ین جر یا ن ها ی ا قیا نوسی در نیمکره ی شما لی در خلا ف جهت حرکت عقربه ها ی سا عت و در نیمکره ی جنوبی در جهت حرکت عقربه ی سا عت به جریا ن د رمیآ یند.
با د قطبی در نوا حی گرمسیری ، تحت تا ثیر چرخش زمین و گرما ی خورشید ، آ ب را به سوی غرب و به سمت خط ا ستوا می را ند و با د ها ی غرب در ا رتفا عی فزونتر ، ا نها را درجهت مخا لف به حرکت در می آ ورد .
اسفند ما ه 1364 خورشید ی

با د - ا سب کبو د

باد صدا ي شكستن سنگ را در گذر زما ن با خود اورد و برد .
از سر كشته خود مي گذ ر ي همچو ن با د
چه توا ن كرد كه عمر است و شتا بي دارد
خورشيد دامن خو د را كه از بامداد بر سينه كوه انداخته بود ، به ارامي جمع كرد ؛و اينك ، تخته سنگ اواره بر دامن پر شيب ، سرد مي شود و رنگ مي بازد .
تك درخت روئيده بر دامنه ، در افق ؛ نيلگو ن است و خواب در چشم دارد ؛ خميازه مي كشد .
رنگ روشن و شفا ف درختها ، در هم مي ريزد .
سپيدار ي بلند قا مت ، به نگهبا ني شب ، مي ايستد . ديگر سپيدارها ي نگهبا ن ، با گذر باد از ميا ن بر گها ي شا ن ، نجوا ي شبا نه از سر مي گيرند ؛ و با درخشش برگها ي نقر ه اي شا ن ، پيام مي فرستند .
" خورشيد در را ه است ؛ شب سرد با اشبا ح هراسنا ك خود مي گريزد . "
پا يئز 1386
دره كند ، لواسا نا ت
رضا تا با ن


اسب كبود
سلما ن ، مي لنگيد و زخم بر جا ي ما نده بر سا ق پا يش ، نشا ن از افتا د نش دارد؛ مي گويد با موتور سيكلت به زمين در غلطيد ه .
مهربا ن نگاهش بمن هما ن ا ست كه به پاي زخم شده اش دارد .
سلما ن را باز مي بينم ، و از سر مهر ، حالم مي پر سد . سوار بر هما ن اسب كبود است ؛ بي خيا ل از زخم پا ي د يروزش . افسار مي گيرد و پا ي جلويي مركبش را به نشا نه احترام از زمين بر ميگيرد. سبكبا ل از من مي گذ رد .
...
خيا ل كودك روستا يي اواره در شهر، كه شب ، در پشت ويترين بزرگ يخچا ل قر مز رنگ مغاز ه اي كو چك، با دوست روستا يي شهر ي شد ه اش ، مي خوابد .
...
سلما ن سوار بر اسب تيز رو ، به دخترا ن ده ، از مردانگي اش مي گويد .
سلما ن ، يك ماه پيش از اين ، از ده نامزد گرفت ؛ مگر نه اينكه، دخترا ن شهر ي شده ، دزد ند و جوانا ن ده را مي دزدند ؟

ا ذرماه 1386 تهرا ن
رضا تا با ن

سیا ره ی آ بی

نیا کا ن ما وقتی سیا ره ا ی را که در آ ن زندگی می کنیم " زمین " نا م نها د ند مرتکب اشتبا هی بزرگ ، هر چند فا بل درک شد ند . آ نا ن فکر می کر د ند که ، به استثنا ی حوزه ها ی نسبتا کوچک آ بی نظیر مد یترا نه و دریا ی سیا ه ، سطح د نیا ی ما عمد تا از خا ک و سنگ تشکیل شد ه ا ست .
ا لبته آ نا ن به وجود در یا ها ی د یگری نیز آ گا ه بو د ند ، ولی معتقد بود ند که آ نها بخشی از رود خا نه ی " ا وسیا نو س " اند که د نیا را در بر گرفته و تما می رود خا نه ها و د ریا ها ار آ ن منشعب می شو د . حتی تا اوا خر قر ن شا نزدهم ، " ژرارد وس مرکا تور " {1594 _ 1512) ، جغرا فید ا ن سر شنا س فلا ندری و پد ر دا نش نقشه بر دا ری ، معتقد بو د که زمین تقریبا به تسا وی ا زآ ب و خا ک تشکیل شد ه ا ست ؛ و ا را ضی وسیع کشف نشد ه ا ی در نیمکره ی جنو بی وجو د د ارد که وسعت عظیم اروپا ، آ سیا و امریکا ی شما لی را که در نیمکر ه ی شما لی قرا ر دارند به تعا دل می رسا ند .
مر د ما ن با ستا ن احتما لا از شنید ن این نکته که 8/70 در صد سطح کر ه ی زمین را آ ب پو شا نده ا ست شگفت زده می شد ند و اگر تصا ور ما هوا ره ای از زمین را می د ید ند حتما جملا ت هیجا ن زد ه ی قضا نور د ان قر ن بیستمی را تا ئید می کرد ند که هنگا م مشاهده طلوع زمین از ما ه خشک و با یر فریا د بر آ وردند که " سیا ره ی ما آ بی ا ست ! سیا ره ی ما زیبا ا ست ! "
زمین در میا ن سیا را ت منظو مه ی خورشید ی تنها سیا ره ا ی ا ست که د ما ی سطحی آ ن اجا زه می دهد تا آ ب به هر سه صورت خود ، یعنی ما یع ، جا مد و گا ز ، در آ ن مو جود با شد . زمین تنها سیا ره ا ی ا ست که با را ن ، رود خا نه و اقیا نوس دا رد . اگربخوا هیم بسا ردقیق با شیم با ید فقط اقیا نوس را بیا ن کنیم . زیرا آ نچه جغرا فی د ا نها رسما نا م اقیا نوس بر آ ن می نهند ، پنج منطقه ی آ بی بزرگ : اطلس ، آ را م ، هند ، منجمد شما لی و منجمد جنو بی ا ست ، که روی هم یک حوزه ی د ریا یی شور را می سا زند که قا ره ها چون جزیر ه ها یی از میا ن آ نها سر بر آ ورده اند .
این حجم عظیم آ ب که هموا ره در حا ل تغییر ا ست منبع زند گی روی زمین ا ست ، و برا ی ادا مه ی بقا ی آ ن اهمیت بنیا دین دا رد . این آ ب که چو ن منبع بزرگ گر ما یی عمل می کند ، آ ب و هوا ی کره ی زمین را شکل می دهد و از تغییرا ت بسیا ر شد ید دما که می توا ند بر کره ی زمین حا کم شود و چیزی جز بیا با ن و منا طق یخبند ان با قی نگذارد جلو گیری به عمل می آ ورد .
بطور یقین نمی توا ن گفت که اقیا نوس ها چگو نه تشکیل شد ند . برخی دا نشمندا ن بر این با ورند که بخا طر ابر ها ی ضخیمی که دور کره ی زمین را پو شا نده بود ، بعد از سرد شد ن زمین ، با را ن ها ی شد ید ی به مدت صد ها سا ل با رید ن گر فت . زمینی که 4500 میلیون سا ل پیش ، تا زه تشکیل شد ه بود ، با زمینی که ا مروز می شنا سیم بسیار متفا وت بود ه ا ست . احتما لا زمین در آ غا ز تشکیل خود ، سیا ره ای بزرگتر با هسته ا ی از سنگها ی گدا زا ن بود که در محا صره ی گا ز ها ی کیها نی قرار دا شت ؛ زیرا گا زها ی فرا ری چون نئون و گزنون، در هوا ی محیط ا مروز ما بسیا ر نا د رند . اما اگر آ ب ، با وزن اتمی 18 ، که کمتر از وزن اتمی نئون ا ست ، د ر هوا ی محیط معلق بود ، می با ید آ ن هم پرا کند ه می شد . بنا بر ا ین بسیا ری از د ا نشمند ا ن بر این با ورند که ، آ ب با ید بصورت ترکیب مو جود بود ه تا اینکه فر آ یند تشکیل زمین ، تکمیل شد ه ا ست .پس ا ز آ ن همزما ن با سرد شد ن سنگها درزما نی حد ود 1000 میلیو ن سا ل ا ول تا ریخ زمین ، آ ب نیز به صورت ما یع ، آ زا د شده ا ست .


رضا تا با ن
اسفند ما ه سا ل 1364 خورشیدی

شهرها ی تشنه

گسترش شهرها، بنا چار زمین ها ی کشا ورزی پیرا مو ن را در بر گرفته و آ نها را به بلوک ها ی سا ختما نی تبد یل کرده ا ست . آ ب مورد نیا ز شهری و صنعتی نیز با مکید ن آ ب رودخا نه ها ی دور و نزدیک تا مین می شود .
احدا ث خیا با ن ها ، میدا ن ها ، تونل ها ی مترو و دیگر مظا هر تمد ن ا مروزین ، دگرگو نی ها ی بسیاری در زمینها ی با یر – مورد هجوم شهر سا زی – بر منا بع آ ب تاثیر گذا ر ا ست :
_ دراولین گا م ، به منظور سا ختن خا نه ها ، فروشگا هها و... پوشش گیا هی و درختا ن منطقه ریشه کن می شوند . این عمل، با کا ستن از ترشح آ ب گیا ها ن بر میزا ن آ ب در نا حیه ی مورد نظر ، اثر منفی می گذارد . حفر چا ه ، به منظور تا مین آ ب مصرفی شهر ها ، نیز اغلب در مرحله ی ا ول رخ می دهد . سا ختن مخا زن سر پوشیده و زیر زمینی نیز در این گا م صورت می گیرد . ا گر این اقدا ما ت بدرستی انجا م نیا بد و یا محل ا حدا ث مخا زن درست انتخا ب نشده با شد ، منا بع آ ب زیر زمینی با خطر آ لودگی موا جه خوا هند شد . نبودن شبکه ی زهکشی فا ضلا ب ، موجب نفوذ میکرب از توا لت ها ، و دیگر مراکزآ لودگی ، به درون آبها ی زیر زمینی و شیوع بیما ریها ی مسری می گردد .
_ در دومین گا م از شهر سا زی ، به منظور سا ختن خا نه ها و دیگر بنا ها ی مورد نیا ز ، خا ک سطحی جا بجا می گردد و در هما ن حا ل حوضچه ها ی کوچک آ ب خوشکا نده می شوند ، و بد ین ترتیب فر سا یش خا ک و رسوب گذا ری در مجاری آ بی افزون تر خوا هد شد . با ادا مه رشد شهر ها ، بر میزا ن زمینها ی رطوبت نا پذیر افزوده شده و در نتیجه منا بع آ ب زیرزمینی ، محدود تر می شوند . از سوی دیگر ، با گسترش چنین زمین ها یی ، حجم آ بها ی جا ری سطحی _ روا ن آ ب _ ، افزا یش یا فته و خطر سیلا بها ی ویرا نگر ، اجتنا ب نا پذیر می گردد .مهمترین عا مل آ سیب رسا ننده به بهد ا شت ا نسا نی ، اغلب در گا م دوم رخ می دهد . وا رد شدن موا د شیمیا یی به آبها ی جا ری ، به سبب آلودگی رودخا نه ها و نا بودی آ بزیا ن خواهد شد .
_ در سومین گا م ، که آ خرین مر حله ی شهر سا زی ا ست ، با پوشیده شدن تقریبا تما می زمینها ی منطقه با ساختما نها و خیا با ن ها و ... که ما نع نفوذ آ ب به لا یه ها ی زیرین زمین می شوند ، از میزا ن آبها ی زیر زمینی ، کا سته شده و تبخیر آب ا ز سطح زمین افزا یش می یا بد . بدنبا ل کا هش امکا ن دسترسی به منا بع آ ب زیر زمینی، بنا چا ر بر عمق چا هها ی آ ب افزوده شده و یا به خا رج از محدوده ی شهر ها برا ی حفر چا ه آ ب روی خواهد آ مد .
آنچه به ا ختصار آمد شناخت زمین را از دید زمین ساختی و زمین ریخت شنا ختی ، به هنگا م انتخا ب محل شهرک ها ی و شهر ها ی جدید و یا گسترش شهر ها ، اجتنا ب نا پذیر می نما ید . با این یاد آوری که بنظر می رسد که پیشرفتها ی جدید در دانش مهند سی ، برغم آ نکه موجب درک بهتری از مشکلا ت شده ا ست ، اصول ا ساسی تا مین آ ب را چه در امروز و چه در قرن نوزدهم و چه در دورا ن امپراتوری هخا منشی و روم ، تغییری نداده ا ست .


رضا تا با ن تیر ما ه 1366 _ تهرا ن

با را ن اسیدی

با را ن ا سید ی پدید ه ی نوینی نیست . بیش از یک قرن پیش ، " را برت ا نگوس ا سمیت " شیمی دا ن
ا نگلیسی ، وا ژه ی " با را ن ا سیدی " ، را در مورد آ لودگی شهر " منچستر " ، بکا ر برد . ا ما نکته ا ی که در
سی سا ل اخیر خود می نما ید ، جها نی شد ن مشکلی ا ست که "با را ن اسیدی" خوا نده می شود .
مسئله ی آ لودگی در شهر ها یی چون منچستر ، با سا ختن دود کش ها ی بلند کا رخا نجا ت ، تا اندا زه ا ی
حل شد و هوا ی اینگو نه منا طق بتدریج پا ک شد . ا ما ، همین برنا مه ها ، مو جب ا نتقا ل آ لودگی در سطح جها نی
شد . زیرا تر کیبا ت سولفور و نیترا ت پدید آ مده از احترا ق سو ختها ی آ لی بوسیله ی با د تا هزارا ن کیلو متر دورتر
حمل می گردند و سبب ریزش " با را ن ا سید ی " در سر زمین ها یی می شوند که از مبداء آ ن تر کیبا ت بسیا ر دور
هستند .
تا چند ی گما ن می شد که " با را ن ا سید ی " ، مسئله ا ی ا ست منطقه ا ی و بیشتر گر یبا نگیر کشور ها یی
صنعتی نیمکره ی شما لی می با شد .
در یا چه ها و رودخا نه ها ، نخستین قر با نیا ن بارا ن ا سید ی بود ند که ا نسا ن به آ ن پی برد . در بخشها یی
از اسکا ند ینا وی ، شما ل خا وری امریکا ، جنو ب خا وری کانادا وجنوب با ختر ی ا سکا تلند ، با را ن ا سید ی به
مشکل بزرگی بد ل گشت . در قسمتها یی از این سر زمین ها ، بد لیل حفا ظت کم خا ک و نیز جنس سنگها ی پوسته
زمین ، وضع وخیم ترشد . این سنگها از نوع سنگها ی آ ذرین درونی چون " گرا نیت "و سنگها ی دگرگو نی چون گنیس
ا ست ، که بهنگا م ریزش ا سید ها ، قا در به خنثی کردن آ ن نمی با شند . سنگها ی آ هکی و دولومیتی ، نقش مهمی در
خنثی کردن با را ن ها ی ا سیدی ، ا یفا می کنند .
با افزا یش حا لت ا سیدی آ بها ، که با ا فزا یش آ لو مینیوم همرا ه ا ست ، ما هی ها می میرند . – حتی کمتر از
دو در صد آ لو مینیوم در آ ب ، ما هی ها را نا بود می کند .- از دگرسو ، افزا یش آ لو مینیوم در آ بها با کا هش مقدا ر
فسفا ت همرا ه است . فسفا ت نقش ا سا سی در تغذیه ی پلا نکتو نها ی آ بزی دارد .
فر آ یند ا سید ی شد ن آ بها ، مو جب افزا یش میزا ن حلا لیت فلزا ت دیگر چون کا دمیو م ، رو ی ، سرب و
جیوه می گر دد ، که بسیا ری از آ نها سمی ا ست .
مقا ومت خا ک در برا بر پدیده ی ا سید ی شد ن ، بیشتر ار جریا ن ها ی آ ب در طبیعت ا ست .
خا ک قا در ا ست که ا سید بیشتری را بدون ا ثر گذا ردن بر وضعیت اکو لو ژیک خود ، پذیرا شو د.
مقا ومت خا ک ، بیش ا ز هر چیز ، به نو ع سنگ بستر زمین و چگو نگی ا ستفا ده از زمین ،
بستگی دا رد . ضعیف تر ین زمین ها ، منا طقی هستند که سنگ بستر ها ی شا ن دا را ی آ هک
کمتر ی ا ست و لا یه ها ی نا زک از خا ک فا قد موا د محا فظ در برا بر اسید ها ، آ نها را پوشا نده
ا ست .

رضا تا با ن
تا بستا ن 1366 - تهرا ن

من که پیر نیستم . هویت

من كه پير نيستم !
زيبا بود ان لبخند روشن دخترك شاد گونه دبستا ني محله ما ، به من .
روز در نيمه تا با ن خود بود و او در لباس مدزسه نبود ؛ معلمين ، جلسه داشتند و شاگردان به خود رها بودند .
از بيدار باش گويي باد به درختا ن خواب الود گفتم ، وسرود شا ن براي او ، و براي من پير.
به تندي گفت : " شما كه پير نيستيد ."
از چشم سيا هش، خود را د زد يد م .
پا نزد همين روز از اسفند ما ه
1387 خورشيد ي
رضا تا با ن



هويت !
در نوبت ايستادم؛ بر در نا نوا يي .
مردي پير ، درشت استخوا ن و سنگين ، روشن صو رت و خوش سيما ، كه از جوا ني اش هنوز نشانه ها داشت ، من را به نشستن بر زمين ، در كنا رش در پيا ده رو فرا خواند . نپذ يرفتم . چند زن و مرد ، به ا نتظار در دكا ن مي لوليد ند ؛ و شاطر چر خ زنا ن به گرد خود مي رقصيد . 30 نا ن سنگك سهم زن چادر بسر بود ؛ صف بلند ي افريده بود . هيچ كس را جرا ت اعتراض نبود .
كارگر ي جوا ن ، افغا ن ، در جلو ي من بود . نوبت به او رسيد . به ارامي با خود گفت : همه ان مردان و زنا ن جلويي ا ش بعد از او امده بودند .
بيا د فرزندا ن ايرا ن زمين افتادم كه انها نيز در سرزمين ها ي بيگا نه بي هويت اند ، چو ن اين مرد افغا ن دور افتا د ه از ديا ر خو د . دلم لرزيد و در خو د مچا له شد م .

15 اسفند 86 خورشيدي

چرخه ی آ ب در طبیعت

نا م دیگر کره ی زمین ، " سیا ره ی آ بی " است . اگر سیا ره ما ن – زمین – در 150000000 کیلو متر ی
خورشید قرا ر ندا شت ، حا لت کنونی : گاز ، ما یع و جا مد حاوی آ ب ، در آ ن پدید نمی آ مد . اگر زمین نزدیکتر از 134
میلیون کیلو متری خورشید قرار دا شت ، همه ی آ ب مو جود در آن به بخار تبدیل می شد . و چنا نچه اگر زمین در فا صله ی
بیش از 166 میلیون کیلو متری خورشید بود ، دوره ی یخ بندا ن هرگز پا یا نی ندا شت .
زمین در فا صله ای از خورشید تا با ن به گرد خود و خورشید می چرخد که " چرخه ی آ ب " ، به روند خود اد امه
می دهد .
خورشید ، آ ب مو جود در اقیا نوس ها ، دریا ها ، دریا چه ها و... را تبخیر می کند و نیز پدید ه ی ترشح مو جب می
شود که مقد ار متنا بهی آ ب، از نم موجو د در برگ گیا ها ن بخار گردد .
تود ه ی عظیم بخا ر تا آ ن هنگا م که در اثر دما ی محیط به حرکتی آ را م بر فرا ز اقیا نو س ها و قا ره ها ، ادا مه
می دهند ، نا پید ا به نظر می آ یند . اما ، به هنگا م بر خورد با برجسنگی ها ی پوسنه ی زمین ، و یا جر یا ن هو ا ی سرد
مولکول ها ی آ نها مترا کم شده و پس از اندک زما نی به شکل با را ن ، برف و تگرگ بر زمین می با رند .
چرخه ی آ ب در طبیعت ، هیچگا ه باز نمی ایستد و از میزا ن آ ب موجود در این چرخه کا سته نمی شود .
برپا یه ی بر آ ورد ها ، سا لا نه 505000کیلو متر مکعب آ ب از سطح اقیا نوس ها تبخیر می گردد، و 458000
کیلو متر مکعب از این مقدار مستقیما بر اقیا نوس ها می با رد و تنها 47000کیلو متر مکعب از آ ن ، به شکل ابر از روی
اقیا نو س ها دور شده و بر روی پوسته ی قا ره ا ی زمین ، فرو می ریزد . با این یا د آ وری که آ ب باریده بر سطح قا ره
ها به مرا تب بیش از مقد ار 47000 کیلو متر مکعب ا ست . در حقیقت سا لا نه 119000 کیلو متر مکعب آ ب بصو رت
با را ن بر پوسته ی قا ره ای زمین می با رد . از این میزا ن ، 72000کیلو مترمکعب نا شی از رطوبت مو جو د در آتمسفر
، خاک و پو شش ها ی گیا هی ا ست که توسط یک چر خه ی دایمی در اثر تبخیر از آ بها ی سطحی ، ترا وش برگ گیا ها ن
و نیز انقبا ض مو لکو ل ها ی آ ب موجود در آ تمسفر تا مین می گردد . حتی 47000 کیلو میر مکعب آ ب با ریده شده که از
تبخیر آ ب اقیا نوس ها منشاء گرفته ، بعد ها به شکل رودخا نه و آبها ی زیر زمینی ، بسوی ا قیا نو س ها جا ری می شود .
...
چرخه ی آ ب در طبیعت را اینگونه می تو ا ن بر شمرد :

_ با رندگی بر روی پوسته ی قاره ای در روز : 290000000000 متر مکعب .

_با رندگی بر روی اقیا نو س ها در روز : 880000000000 متر مکعب .

_ رطوبت بر روی زمین در روز : 1300000000000 متر مکعب .

_تبخیر آ ب از روی ا قیا نوس ها در روز : 950000000000 متر مکعب .

_تبخیر آ بها ی سطحی در روز : 21000 متر مکعب .

_ جر یا ن آ بها ی سطحی در روز : 80000000000 متر مکعب .

_ میزا ن آ بها ی زیر زمینی : 830000000000000 متر مکعب .

_ میزا ن آ ب دریا چه ها و رودخا نه ها : 230000000000000 متر مکعب .

_ میزا ن آ بها ی سطحی : 210000000000 مترمکعب .



رضا تا با ن

تیر ما ه 1366 خور شیدی

اوستا ...

ا تومبیلی ، با کرشمه و نا ز ، می ایستد . را ننده ، عینک سیا ه ، بر چشم چسبا نده است .؛ همه مد روز است .
مردی میا نسال از اتومبیل بیرون می پرد . بر لبا سش گرد کا رگا ه سا ختما نی نشسته ا ست ؛ خم می شود و کفش مد
روز کلا غی شکلش را از پا در می آ ورد و جورا بها ی رها شده در بین پدا ل ترمز و گا ز را بپا می کند . مهندس که
نیست . کیف دستی که ندارد .
مرد عینک بر چشم چسبا ند ه ، دو با ره خم می شود و پا رچه ای از زیر صندلی اش بر می دارد ، و گرد وخا ک
نشسته بر اتومبیلش را با ضربه ها ی پارچه برپیکر ما شین " ما مانی " به هوا می پرا کند . گرد و خا ک آ رمیده بر خودرو
با ید تنبیه شوند . بدور اتومبیل می چرخدو به دقت موشکا فی اش می کند .
نگا ه من و را ننده ، بهم گره می خورد . عینک از چشم به اکراه بر می گیرد . می شنا سمش . اوستا ... ا ست . حا لم
را می پر سد ؛ از سر لطف .

رضا تا با ن
تیر ما ه 1387 خورشیدی

چه خوب

چه خوب
ا ز در اورژانس وارد مي شوم؛ امبولا نس هم بيمار ما ن را اورده ا ست . همزما ن رسيد يم ما . چه خوب !
دختر جوا ن " پذ يرش چي"ي مريضخا نه ، به ظا هر بي اعتنا ست و بي احسا س . سراغ بيمار پذ يرش از قبل نشد ه ما ن را مي گير م . بمن " تو " مي گو يد . چه زود ا شنا ست ؛ بيني فند قي ترا ش خورده و چهر ه ي رنگ شد ه ا ش ، خبر از مهما ني شب مي دهد ؛ چه خو ب !
اين بار مريض ، بي پذ ير ش و دعو ت ، با پا ي خود به " مريضخا نه " امده ؛ چه خوب!
مريضخا نه ، غير انتفا عي ا ست و سني بيش از 40 سا ل دارد؛ چه خو ب!
" امبولانس چي " ها ، دستمز د و انعا م چر ب مي خواهند و مي گير ند ؛ چه خوب !
چهر ه ي مريضخا نه ، جرا حي زيبا يي شده ا ست ؛ پو شتش را جرا ها ن كشيد ه ا ند و به انباري انداخته ا ند ؛ چه خوب !
پس ، مريضخا نه شده بيمار ستا ن ؛ چه خو ب!
در و د يوا ر ، سربي رنگ ما ت ا ست ؛ رنگ سا ل ؛ گرچه قسمت ها يي نيز برا ق ا ست ؛ هرچه هست ، غمين كه هست . سردي از در و د يوار مي بارد . چه خو ب!
بيش از 40 نام بر تا بلو هاي با لا ي سر ميز" پذ يرش" ، به ديوار چسبيده ا ست ، همه متخصص ؛ چه خو ب! تنها يك چراغ تا بلو روشن ا ست ، و 39 تا ي بقيه ، خا مو ش ؛ چه خوب ! متخصصين در حجره هاي خصو صي شا ن ، سر گر مند . گر چه ميرزاها ي شا ن – منشي ها – پر كارتر ند و همه كاره ؛ چه خوب !
خدمه ي ريز و درشت بيمارستا ن، خدمه ي مريضخا نه ي د يروز ند ؛ اراسته اند؛ لبا س سرمه اي تميز خوش دوخت بتن دار ند ؛ چه خوب ! همگي كراوات بر گرد ن دارند؛ چه خوب ! زمين شوي ها ي جارو به دست ، كراوات ندارند . كت و شلوار هم بتن ندارند. اما ، روپوش سرمه اي كه پوشيده اند ؛ چه خوب !
چند چراغ روشنگر سالن ورودي ، خاموش مي شود . – هشدار اول - چه خوب ! شب در را ه ا ست ، دانه ريز ها با لا مي ا يند ؛ چه خوب !
مرد روپوش سر مه اي بر تن ، جا ي نگهبا ن پا ي اسا نسور و راه پله را مي گيرد ؛ كراوات ندارد، تلفن همرا ه كه دارد؛ جه خوب !
چند چراغ ديگر هم خاموش مي شود . - هشدار دوم - ساعت 9 شب ا ست ، وقت خوا ب ا ست ؛ همه با يد بخوا بند ، جز همرا ها ن بيمار ؛ چه خوب !
مرد جارو بد ست ، در هشدار دوم ، جارو رها كرد و در جا يگاه " پذ يرش " ، نشست . صور ت با تيغ ترا شيده و مو ي به با لا ، شا نه زده ا ست . چه خوب !
...
هوا سرد ا ست و دستشو يي ، پر مشتر ي ا ست .
زني كو تاه و چا ق ، به تند ي در سا لن انتظار ، قدم بر مي دارد . دستش را در زير چادر به گو ش گرفته ا ست . گوشش درد نمي كند ، گوشي تلفن به د ست دارد ؛ چه خوب !
...
سا لن تاريكتر مي شود . زنگ خواب ا ست ؛ پرستارها نيز با يد بخوابند ؛ تا بوقت " ويزيت " پزشكا ن ، سر حا ل با شند ؛ چه خوب !
تما م شب را بيمارا ن و همرا ها ن شا ن هوشيار و بيدار خوا هند بود ؛ چه خوب !

چهار شنبه . شب سرد 24 بهمن ما ه
1386 – بيمارستا ن…– تهران
رضا تا با ن

اجدا د ما کودن نبودند

ا ز میمون آدم نما در 37 میلیون سا ل پیش ، تا جد ا ولیه شمپا نزه ، و شا ید گوریل در 26 میلیون
سا ل قبل ،... انسا ن آفریقا در 3 میلیون سا ل پیش از امروز ، و بتدریج انسا ن قوی هیکل ، انسا ن تکا مل یا فته
و سر انجا م انسا ن ایستا ده در یک میلیو ن سا ل قبل ، را هی دراز پیموده شد .
انسا ن ایستا ده (1) ، نوعی ابزار ابتدایی سا خت و توا نست ار آتش استفا ده کند ؛ و ابزار دو رویه نیز
تراشید .
نخستین ا نسا ن هوشمند (2) ، متعلق به 250000 سا ل پیش بود ؛ ا نسا ن هوشمند از انسا ن ایستا ده
تکا مل یا فت (3) . در این دوره ، ا نسا ن هوشمند ، صنا یع دستی خشن خود را از سنگ ها ی آ تش زنه سا خت .
ا نسا ن نئا ندرتا ل (4) ، از 150000 تا 25000 سا ل پیش از امروز، در خا ور میا نه ، خا ور د ور ،
ا فریقا و اروپا می زیست ؛ ا نسا ن نئا ندرتا ل ، از دا نه ها ی رنگین ا ستفا ده کرد ودارای زبا ن بدوی بود .
کروما نیو ن ها (5) ، نیا ی ا نسا ن امروزی ، در 40000 سا ل پیش از این می زیست .
...
بر پا یه ی مندرجا ت" اوستا "، می توا ن گفت که :
قبا یل ایرا نی ، از سمت خا ور و نواحی آ سیا ی میا نه آ مدند ؛ با گله ها ی خویش به بخش ها ی
خا وری فلا ت ایرا ن نفوذ کردند و از آ نجا ، بخشی از آ نا ن – ظا هرا – به سو ی قسمت با ختری فلا ت به حرکت
در آ مدند و نیز بخشی به طرف جنوب رفتند ، تا در دره ی رود سند اقا مت کنند .
قبیله ها یی که وارد فلا ت ایرا ن شدند ، با بو میا ن – سا کنا ن پیشین فلا ت – در آ میختند و سرزمین
مسکن ا یشا ن ، نا م کشور آ ریا یی یا آ ریا نا نا میده شد ، که ا کنون ا یرا ن گفته می شود .

برخی از پژوهشگرا ن بر این با ورند که قبا یل آ ریا یی از سمت شما ل و از را ه بلندی های قفقا زآمدند .
اینا ن ، وجود قبیله ها ی ا یرا نی زبا ن را در سرزمین آ ستی – آ س - ، دلیل این این پندار خویش می دانند .
...
وقتی از رنگ در پیش از 1000000 سا ل پیش از امروز ، ا نسا ن ا یستا د ه ، برا ی بدن خود و نیز
پوست حیوا نا ت ا ستفاده کرد ، هنر آ غا ز شد ؛ با این یا د آ وری که ریشه ی هنر ، مذهب و اندیشه و ... به
40000 سا ل پیش می رسد ؛ این انفجا ر فرهنگی بود .
فضا و زما ن ، محدود یت برا ی اجدا د ما نبود ؛ اما برا ی ما هست . ما دنیا را کوچکتر از آ نچه که
هست کرده ایم . – به همه جا دسترسی داریم - پس می توا ن گفت : هم اکنون نیز زندگی اولیه ادا مه دارد .
درسی که از آ ن زما ن اولیه با ید آ مو خت ، اینست که : ما چگونه بودیم و چگو نه نبا ید با شیم .
آ نا ن از هیچ ، همه چیز سا ختند .

رضا تا با ن
پائیز 1354 خور شید ی . تهرا ن



1- Homo erectus 2- Homo Spiens 4- Homo Neandertalensis
5- Cro – Magnon
3-درکنیا ، که نخستین بار استخوا نها ی فسیل شده ی " انسا ن ایستا ده"
پیدا شد ، چند سا ل بعد ، فسیل استخوا ن " انسا ن هوشمند" نیز یا فت
شد . بنا بر این شا ید بتوا ن گفت که نظریه ی تکا مل ا نسا ن ایستا ده از
انسا ن هوشمند ، در تردید قرار گر فت . – در سا ل 1386 خورشیدی، فسیل انسا ن هوشمند در هما ن دره ای که برا ی نخستین بارفسیل انسا ن ایستا ده بدست آ مد ، پید ا شد -

شیر آ مد ، سیم پیچ ، شیون

سا عت هفت صبح چها رشنبه روز هفته ا ست ؛ و بهار ، در میا نه ی را ه . خورشید از پس ابرها ی
پنبه گون خا کستری با را ن زا ، سرک می کشد و نیم نگا هی به محله ی ما می ا ندا زد .
به گرد خوار وبا رفروشی کوچک چسبیده به خا نه ما ن، آ مد و رفت ها ، شتا ب می گیرد ؛ ما درا ن از
سا عتی پیش ، به شکا ر شیر آ مده اند ؛ چند زن و مرد پیر عصا بدست نیز در میا ن جمع هست .
شیر به تله افتا ده درد کا ن ، هنوز رونما یی نشده ا ست . می گویند سا عت پنج صبح بود که شیر به نله ا فتا د .
جنبش نا منظم ما درا ن ، بهم می پیوندد ؛موج می شود و به دور خود می چرخد ؛ ورم می کند و بنا گا ه
پا ره می شود ؛ و ا کنون، ریسما نی بلند ، که یک سر آ ن در دست مرد جوا ن اخموی خوا روبا ر فروش ا ست که با
شتا ب آ ن را بیرحما نه بسوی خود می کشد . به تندی صف به انتها می رسد . ما درا ن پرا کنده می شوند . دو کیسه
یک لیتری " شیر را یا نه ا ی " ، سهم هر خا نواده ا ست .
ما ست خوا ها ن دیروز خود را ندا رد ؛ ما ست ، در یک یورش ، رشد کرد و 100% باد کرد و تورم یا فت .
چند جعبه ، پر از " شیر را یا نه ا ی"، در تله می ما ند . " شیر "، این با ر ، برا ی همگا ن ، رو نما یی
نخوا هد شد .

رضا تا با ن
بیست و پنج روز از اردیبهشت ما ه
هشتا د و هفت آ مد و رفت .







سیم پیچ
نا مزد سلما ن ، آ ن شا گرد خوا رو بار فروش محله ما ن را در آرا یش و مد روز یا فتم . عینک طبی اش
طرح مصرفی روز دارد و روسری ا ش نیز چو ن دخترا ن شهر ، هما ن ا ست که هر از چندی ، مد روز کرده و به
سرشا ن می اندازند .
اما ، آ نچه که نگا ه مرا چند لحظه خشکا ند ، سیم پیچ دند ا نها یش بود .
نا مزد سلما ن ، از قزوین برای انتخا ب مبل به تهرا ن آمده بود .


رضا تا با ن
هفدهم خرداد ما ه هشتا د و هفت

...

شیون !
چند زن جوا ن و میا نسا ل ، در پشت ویترین دکا نی بهم گره خورده اند . بچه ها یشا ن در پیا ده رو ول
شده اند و ما درا ن از آ نا ن غا فل .
زن ها ، با سر و گردن به داخل مغا زه سرک می کشند . دکا ن ، دکا ن طلا فروشی ا ست . اما ، آ نچه که
آ نا ن را اینگونه بوجد آ ورده و در هم ریخته ، لبا س زن فروشنده ا ست ؛ می شنوم که زنی از جمع می گوید "
برو دا خل و بپرس ، لبا سش را از کجا خریده ا ست ! "
شیون افتا دن یکی از بچه ها را ما درا ن نمی شنوند ؛ مگر نه اینکه می گویند : هر کس صدای شیون اتومبیل
خود را می شناسد ! پس ، اینگونه هم که می گویند ، نیست .


رضا تا با ن
هفدهم خرداد ما ه هشتا د و هفت