سبزی فروش - تورم - پرچم

روز ، دو ساعتی است که آ مده است . سبزی فروشی جوان ، د کا نش را آ ب و جارو می کند . زبا له ها را که خیا ر و هویج پلا سید ه و خرده سبزی است ، به جوی آ ب می ریزد .
شلنگ آ ب ، با تما می توا ن بدور خود می پیچد و آ ب را بسرو روی زبا له ها ی هل داده شده در جوی ، می پا شد و آنها را به جلوی دکا ن همسا یه می را ند
سبزی فروش مردی است درشت استخوا ن و بلند قا مت ؛ سفید روی .؛ از مردما ن کوهپا یه ی سبلا ن ؛ با ریشی انبوه، بدون سبیل . به یاد " سولژنیتسین " ، آ ن روشنفکر نا را ضی روس ، می افتم .
با خطی نا خوش ، بر پاره مقوای کا رتنی که بر دیوار دکا ن چسبیده شده ، نوشته است :" انوا ع سبزیجا ت و صیفیجا ت ! برا ی پاک خرد پذیرفته می شود . سوپر آ ذربا یجا ن !
بشکه ای شکم بزرگ ، آ بی رنگ و پلا ستیکی ، با شلنگ آ ب در حا ل پر شدن است . به گما ن ،برا ی صرفه جویی در مصرف آ ب ، سبزی فروش، با بطر ی نوشا به – نوشا به ی خا نواده - آ ب از بشگه بر می دارد و بر پیاده رو و سبزیجا ت می پا شد . بشگه ، به یکبا ره در جوی ، خا لی می شود و آ ب ، در سطح شیب دار جوی ، زباله ها را از جلوی دکا ن همسا یه بر می دارد و به دورتر می برد و می کارد .
و اینک ، سبزی فروش ، آ ما ده کاسبی است .
زنی جوا ن با اسکنا سی 500 توما نی در دست ، از اتومبیلش پیا ده می شود و به سوی سبزی فروش می رود . -گویی بدهی خرید دیروزی اش است – سلا م می گوید . سبزی فروش نا را ضی ! پاسخی نمی گوید . شاید نمی شنود ! در چهره ی سبزی فروش ، احسا سی نیست . 500 توما نی که پولی نیست . پس تشکر ندارد .
رضا تا با ن - شنبه 13 مهرماه 1387 –

...
تورم
خانم جوا ن ، در پا ی صندوق میوه فروشی ، یخ بست و میخکوب شد . صدا ی آرا م و محجوبش را می شنوم ؛ به صندوق دار می گوید :" اشتبا ه نکرده اید ؟ " . قلم در دست صورت خریدش را جمع می بندد . اشتبا هی در کار نیست . تورم است !
دو محصول ، ایرانی و واردا تی ، که در کنا ر هم آ رمیده اند من را به خود می خوا ند . پسته ی خا م با تکبر در طبق لم داده است . بر شکم طبق نوشته شده : کیلویی 5500 توما ن . پرتقا ل ها ی وارداتی هم اندازه و همرنگ ، در کارتن بهم چسبیده اند . با بها ی کیلویی 3200 توما ن .

...
پرچم
دور تا دور پشت با م د کا ن ساندویچ فروشی ، با پرچم کشورها ی گونه گون ، تزئین شده است . رنگ آ بی تا بلوی بلند و پهن ، با آن درفش ها ی رقصا ن در باد پا ئیزی ، کشتی د زد ا ن دریایی را که این روز ها دوبا ره کار از سر گرفته و را ه بر کشتی ها می بند ند ، را زنده می کند . در پشت این پرچم ها ی رنگا رنگ ، و در استتا ر تا بلوی بلند – که به بلندی یک آ پا رتما ن است – کار گاه سوس پزی، پنها ن است .- بی مجوز !
از شا گرد ساندویچ فروشی می پرسم : این همه پرچم ، آ ن هم ما ل کشورهای بیگا نه ، بر گرد با م برا ی چیست ؟ می گوید : یعنی ، " زیتون "، ساندویچ فروشی بین المللی است . چشم من به تابلوی نئون رقصا ن داخل دکا ن می افتد ؛ جا یی که تما می مشتریا ن ، خواسته و نا خواسته ، آ ن را با ید بخوا نند :
" زیتون ، شعبه ای ندارد .
14 مهرما ه 1387 تهرا ن – رضا تا با ن

شما چه سا زی می زنید - دبستا ن -

اتومبیلی خا ک بر سر و رویش چسبیده در پیا ده رو می ایستد ؛ جاوی در تعمیرگاه مکانیکی .مردی جوا ن از آ ن پیاده می شود ؛ چشم به این سو و آ ن سو می چرخا ند . سر مکانیک را می جوید . سرمکانیک در خیا با ن است ؛ از این ور به آ ن ور خیابا ن به ویزیت اتومبیل ها ی بیما ر می شتا بد ؛ را ه نمی رود ؛ می دود . شاگرد مکانیک ها ی ریز و درشت ، ابزار در دست ، بی شتا ب و آ رام ، در کارگا ه و پیا ده رو ، ول اند .
راننده ی اتومبیل خا ک بر سر و روی ، آ را یش برخی از جوانا ن امروزی دارد ؛ ابرو ها بدقت ، آرایش شده است .
آهنگی با ریتم عربی ، که " دام دام " کوبش بر " تمپو " ، ساز اول است ، در فضا چون دیو باد می چرخد ؛ آوای زنی جوان در آ ن میا ن شنیده می شود . با احتیاط و پوزش ، از مرد جوان راننده می پرسم ؛ این چه موسیقی است؟ می گوید : قدیمی ! چیزی دستم را نمی گیرد . می گویم : موسیقی ایرا نی و یا عربی که نیست . موسقی ترک عثما نی هم که نیست . جوان را ننده ، با تعجب نگا هم می کند و چیزی نمی گوید . می گویم : موسیقی کلا سیک ایرا نی یا غربی هم که نیست . " راک "، " جاز "، ، پاپ "، " رپ " و ... هم که نیست . سر مکانیک ، سرش را از داخل موتوراتومبیلی که سرگرم تنظیم آ ن است به سوی من می چرخا ند و می گوید : موسیقی کلا سیک است ! سر در گم تر می شوم و از سئوال خود پشیما ن .
را ننده ی جوا ن از من می پرسد ، " شما چه سا زی می زنید ؟ بر جا ی خود میخکوب می شوم .
راننده ی جوا ن پیرهن سیا ه بر تن ، در خدمت سربا زی است و فوق دیپلم " دامپروری " ، است .
رضا تا با ن – 12 مهر ماه 1387

... دبستا ن
از جلوی مدرسه ای پسرانه رد می شوم ؛ ما درا ن جوا ن ، در پیاده رو ، در جلوی در مدرسه به انتظار فرزندا ن شا ن ایستا ده اند ؛ با هم گپ می زنند .
همهمه و جیغ بچه ها در فضا می دود و بازی می کند . صدای زیر زنا نه از بلند گوی مدرسه ، به روشنی شنیده می شود . می گوید : ... آ فرین به بچه ها ی خوشگل . درست شنیده ام ! مگر مدرسه پسرا نه نیست ؟ پس ، توصیف خوبی پسرآ ن هم خوشگلی است !
مادری گوشی بر گوش چسبا نده و آ دا مس در دها ن چرخا ن ، با صدا ی کفش نوک تیزش ، من را به خود می آ ورد .

ساختارهای نما دین نیرومند

انسا ن در بر خورد با بیکرا نی زما ن کیها نی و کوتا هی زندگی انسا نی ، سا ختا رها ی نما دین نیرومندی آفریده ا ست .
دو نقطه نظر دور از هم در مورد زما ن برا ی ما مطرح می شود و ما تلا ش می کنیم پیوندی بین آ ن دو بر قرار کنیم . در یک سو تجربه ی کو تا هی عمر در زیر افق مرگ ا ست . این تجربه بنیا نی در سکوت تحمل نمی شود . نا له ها ی رنج با مویه ها ی شاعرا نه ای که جا ن بخش الها م ها ی شعر است به کلام در می آید . کنا ر این مویه ها ، مجموعه ی خرد عامیانه قرار دارد که با استعا ره های سر شار از فلسسفه ، از گذر زمان سخن میگوید .
می گوئیم که زمان جریان می یابد ، یا پرواز می کند ؛ به این معنا که گذر مخیلا نه ی آ ن نمی گذارد زما ن حال همیشه با ما بما ند . هم چنین می گوئیم که تجربه ها ی جدید ما در گذشته گم می شوند و با افتا دن در این ورطه ، دیگر تغییر پذیر نیستند ؛ حتی اگر خاطره ای که آن ها را برای ما حفظ می کند با فراموشی به نا بودی تهدید می شود . باز هم می گوئیم که آینده ، که هم در آرزویش هستیم و هم از آن هراس داریم ، نا مطمئن ا ست ؛ اگر چه رویدادهای هراس آور بیش از حد سریع و رویدادها ی آرزو شده ، بیش از حد آهسته رخ می دهد ؛ و در هر حال آنچه روی می دهد محا سبه و پیش بینی را با طل می سازد .
در مقابل این نماد سازی ساده برا ی تجربه ی کذر زما ن در یک هستی بسیار کوتاه ، نماد سازی برای بیکرانی زما ن کیها نی انجا م می شود که بی تزلزل در چرخه ها ی بزرگ سا ل ، فصل و روز می گردد . می گوئیم که این زمان بر همه چیز محیط ا ست و آ ن را با نماد یک فضا ی بزرگ و بی حرکت نشا ن می دهیم . به این ترتیب می گوئیم که هستی ما " در" زما ن رخ می دهد و منظورما ن از این استعا ره ی فضا یی، پیشی زما ن ا ست بر اندیشه ، که در آرزوی مشخص کردن معنا ی زما ن و احاطه بر آ ن ا ست .
بهمن ما ه 1370 تهرا ن

اندازه گیری لحظه ها
زما ن هم آشنا ترین و هم گیج کننده ترین مفاهیم ا ست . مفهو می ا ست که انسا ن می داند هیچگا ه به طور کامل آ ن را درک نخواهد کرد . حد اکثر امید واری این است که از زما نی که در اختیار هر فرد قرار می گیرد بتوان حداکثر استفاده را کرد .
زما ن را چگونه می توان اندازه گرفت ؟ درازا ، حجم ،جرم یا انرژی ؟ تقریبا همه ی پدیده ها ی مادی جها ن پیرا مون ما در برابر انسا ن تسلیم شده اند ؛ اما زما ن ، یک استثنا ء است . نمی توا ن تکه ای از زما ن را برید و آ ن را با تکه ای دیگر که از جا یی دیگر تهیه شده است مقایسه کرد . برا ی اندازه گیری زما ن ، باید پدیده ی دیگری را که تحت کنترل ما قرار دارد و بطور یکسا نی تکرار می شود ، بر گزینیم . ما خود زما ن را اندازه گیری نمی کنیم ، بلکه مظا هر و رخنمون زما ن را از را ه گزینش یک پدیده ی طبیعی ، اندازه می گیریم .

...

گا هشما ری و تقویم
از روزگار کهن ، مشاهده ی آ سما ن در روز و شب ، پیچیدگی حرکت ستا رگا ن را آ شکار ساخته بود . یک گردش کا مل زمین به دور خود ، در ارتبا ط با ستا ره ی قطبی ( یک روز نجومی ) ، چهار دقییقه کمتر از بیست و چهار سا عت ا ست . تما شا ی خورشید بر گرد " دایره ی بروج " ، با سیزده قمرش ، 365 و یک چها رم روز به طول می کشد .این حرکت هر روز کمی میا ن خورشید و ستا رگا ن فاصله می اندازد و یک روز خورشیدی بیست و چها ر ساعته پدید می آ ید . گردش ما ه نیز به دور زمین – یعنی از یک ما ه تا ظا هر شدن ما ه نوی دیگر – حدو د 5/29 روز به طول می انجا مد . تما می این اطلا عا ت به دقت توسط ستا ره شناسا ن و منجما ن با بلی در 1800 سا ل پیش از میلا د ، تهیه شده بود . از این اطلا عا ت برا ی تهیه یک تقویم قمری استفا ده شد که در آ ن ، ما ه را گا ه 29 روز و گاه 30 روز در نظر می گرفتند . پیش بینی و تعیین این فوا صل به دا نش قابل توجهی در مورد حرکت ها ی ظا هری خورشید و ما ه نیاز داشت . مصری ها که زندگی شا ن با طغیا ن رود نیل پیوند داشت ، تقویمی تهیه کرده بودند که سا ل را دقیقا 365 روز در نظر می گرفت . این امر هر چها ر سا ل ، میا ن سا ل تقویم و سا ل خورشید ی و بنا بر این سا ل کشا ورزی ( فصلی )، یک روز فا صله می انداخت . از این قرار ، سا ل رسمی ( تقویم )،تنها هر 1460 سا ل یکبا ر با سا ل خورشیدی ، انطبا ق پیدا می کرد .
نقش تقویم از دورا ن با ستا ن تا کنون تغییر نکرده ا ست . تقویم ، تکرار دوره ای پدید ه ها ی طبیعی نظیر جذر و مد ، فصل ها ، ا عما ل انسا نی نظیر مرا سم مذهبی و مدنی را نشا ن می دهد . تقویم هم چنین گا هشما ری از حوا دث را امکا ن پذیر می سا زد ؛ به این ترتیب که هر حا دثه ا ی ، تا ریخ و مکا ن دقیقی در گذر زما ن ، نسبت می دهد . تقویم بدون تردید یکی از با ثبا ت ترین اجزا ی هر جا معه و یکی از خصوصیا ت ویژه ی آ ن ا ست .

...

ظهور آ کا دمی ها
در اوایل قرن هفدهم ، تلا شها ی زیا دی برا ی باز سا زی متن ها ی گمشده یا نا قص ریا ضی به عمل آ مد که این نشا ن از فرهنگ ریا ضی گسترده ای در حا ل پدید آ مدن بود . رخداد ها یی چون کشف قمر ها ی " مشتری" به وسیله ی " گا لیله "،برا ی ریا ضیا ت اعتبا ری فرا هم کرد . گا لیله این قمر ها را به نا م " مدیچی ها " ، که نشا ن خانوا دگی شا ن ستار ه ی مشتر ی بود " سیدرا مدیچی " ، نا مید . گا لیله اعتقا د دا شت که ریا ضیا ت کلید فهم زبا ن عا لم ا ست ؛ او گفت که: که " کتا ب طبیعت "، با الفبا ی ریا ضی نوشته شد ه ... مثلث ها ، دایره ها ، و سا یر ا شکا ل هندسی ، که بدون دریا فت آ ن ها ، نمی توا ن حتی یک کلمه از این کتا ب را فهمید .
آکادمی ها ی علمی ، طبق الگوی انجمن ها ی قدیمی ایتا لیا ، در اروپا شکل گرفت . بعضی از آ نها چون "آکادمی لینچی " ، که گا لیله به آ ن وا بستگی دا شت ، به وسیله ی حا میا ن هنر و علم ، پا یه گذا ری شدند . دیگر آکادمی ها ، گروه ها ی مستقلی از دانشمندا ن بودند که برا ی مبا د له ی کتا بهای تازه ، اخبار علمی وادبی، دیدن و تشریح جسد ، یا مشاهده ی ستارگا ن، به گرد هم جمع می شدند .
کتابها و مجله های چاپی ، بویژه در زمینه های علمی، هنوز کم شمار بودند؛ بنابراین، آکادمی ها ، کمک قابل توجهی به گسترش دانش می کردند .یکی از معروفترین این آکادمی ها ، به طور منظم با " آبه مارین مرسن"، در پاریس ملاقات میکرد و دانشمندات برجسته ای چون "بلز پاسکا ل"، " رنه دکا رت "، " و...را به خود جذب کرد .

ریشه ها ی ریا ضیا ت جدید

در بدو تاسیس دانشگا هها ی اروپا و در اوا خر قرن دوازدهم و ا وا یل قرن سیزدهم ، آ موزش ریاضیا ت در این دا نشگاهها تا اندازه ی زیا دی متا ثر از سنت ها ی دورا ن قدیم بود .در پا ریس ، آکسفورد و بولو نیا، برنا مه ها ی درسی ریا ضیا ت دروس چها ر گا نه ی حسا ب ، هندسه ، موسیقی و مثلثا ت بود ؛ با این یادآوری که مطا لعه ی الهیا ت که به روشن سا زی متون اصلی مسیحی منجر می شد ، مهمتر بحسا ب می آ مد و از این رو ، دانشکده ها ی هنر ، که درسها ی ریا ضی را عرضه می می کر دند نسبت به دانشکده ها ی حقوق ، پزشکی و بویژه الهیا ت ، اعتبا ر کمتری داشتند .
محتوا ی درسها ی ریاضی شا مل مفا هیم مقدما تی و شا مل مقدما ت حسا ب و اولین مقا له ها ی کتا ب اصول " اقلیدس " ، در زمینه ی هندسه بود . اگر چه ، اصول حرکت نیز در ا ثا ر ا رسطو ، مورد مطالعه قرار می گرفت .
در اواخر قرون وسطی ، ریا ضیا ت را در دو گروه از مردم که در مواردی فارغ التحصیلا ن دانشگا هها ی وا حدی بودندبه کا ر می بردند : یک گروه اهل کار و کسب از قبیل مسا حا ن ، مهندسین و حسا بدا ران بودند و گروه دیگر پزشکا ن و منجما ن ، که پا یگا ه اجتما عی با لا تر دا شتند .
تحولا ت ا قتصا دی در قرن چها ردهم ، توسعه شهر ها و با زرگا نی ، به بر آ مدن ریا ضی دا نها در جا معه کمک کرد . ریا ضی دا نا ن در " چرتکه خا نه ها "، مورد مشورت مرا جعا ن قرار می گرفتند . قرار داد ها و محا سبا ت را به زبا ن افراد عا می طرح و تنظیم می کردند . مسا یل با نکی مربوط به نرخ بهره ، تسعیر ، گردش و ارزش پول ، و توزیع سود را حل می کردند .
در ابتدا جبر به صورت ا مروزی آ ن فرمول بندی نشده بود ؛ یعنی از علا یم برا ی بیا ن کردن کردن را بطه ها ی بین ا عد ا د استفا ده نمی کردند . بلکه روا بط ممکن بین مقا دیر مجهول را رده بندی می کردند و روشها ی کلی تعیین آ نها را شرح می دادند .

منشاء اعداد

هزا ره ی سوم پیش از میلاد ، چه در بین دو رود – بین النهرین – و چه در مصر ، شاهد ظهور تدریجی مفهومی انتزاعی از اعداد بود . در آغاز هر عدد، به یک دستگا ه آ حاد مفروض منتسب ا ست . مثلا " چهار " در " چهار گوسسفند " و " چهار پیما نه گندم "،با نما د واحدی نوشته نمی شد . هم چنین ، دستگاهها ی گونه گون آحا د در میا ن خودشا ن به هم مربوط نیستند .مثلا واحد ها ی سطح ، هیچ رابطه ای ساده ای با واحد طول ندارند ؛ زیرا ارتباط آ ن دو – اینکه سطح را میتوا ن از ضرب طول و عرض حساب کرد -، هنوز در عمل معلوم نشده ا ست .
در پا یا ن هزا ره ی سوم پیش از میلاد ، کا تبا ن مصری و سومری ، طرز محا سبه ی سطح و حجم از طول ، تقسیم مزد بین کارگران ، محا سبه ی زما ن لازم هر کار از حجم ها ، تعداد انسا ن ها و نرخ ها ی کار را فرا گرفته بودند .
در آغاز هزاره ی دوم پیش از میلاد ، هر دو تمدن توا نسته بودند دستگاه ها ی شما رشی که به یکسا ن انتزاعی بودند پدید آ ورند ؛ هر چند که برا ی نمایش اعداد، راهها ی متفاوتی در پیش گرفته بودند. مصریا ن ، دستگا ه اعداد مکتوبی بر پایه ی ده داشتند ، یعنی نه تا از هر واحد را می شمردند و بعد به واحد با لا تر می رفتند .بعد از نه تا "یک "، نوبت می رسد به " ده"، و بعد از نه تا "ده" ، نوبت می رسد به "صد"، وا لی آخر . اما ، بر خلاف دستگا هها ی امروزی ، کتا بت اعداد" افزایشی " بود، یعنی برای یکا ن و دهگا ن و صدگا ن ، علایم جدا گا نه ای به کار می رفت که در صورت لزوم تکرار می شد .
مردم " بین دورود" – ببن النهرین - ، برای محا سبه ی ریاضی شا ن از پا یه ی شصت استفا ده می کردند ؛ و نخستین دستگاه شناخته شد ه ی مرتبه ها – ارزشها ی مکا نی – را به وجود آ وردند . علایم اعداد پس از پنجا ه و نه ، تکرار می شد و مقدار واقعی ، با توجه به ارزش مکا نی رقم در کل عدد مشخص می شد .

منشاء اعداد

هزا ره ی سوم پیش از میلاد ، چه در بین دو رود – بین النهرین – و چه در مصر ، شاهد ظهور تدریجی مفهومی انتزاعی از اعداد بود . در آغاز هر عدد، به یک دستگا ه آ حاد مفروض منتسب ا ست . مثلا " چهار " در " چهار گوسسفند " و " چهار پیما نه گندم " ، با نما د واحدی نوشته نمی شد . هم چنین ، دستگاهها ی گونه گون آحا د در میا ن خودشا ن به هم مربوط نیستند .مثلا واحد ها ی سطح ، هیچ رابطه ای ساده ای با واحد طول ندارند ؛ زیرا ارتباط آ ن دو – اینکه سطح را میتوا ن از ضرب طول و عرض حساب کرد -، هنوز در عمل معلوم نشده ا ست .
در پا یا ن هزا ره ی سوم پیش از میلاد ، کا تبا ن مصری و سومری ، طرز محا سبه ی سطح و حجم از طول ، تقسیم مزد بینکارگران محا سبه ی زما ن لازم هر کار از حجم ها ، تعداد انسا ن ها و نرخ ها ی کار را فرا گرفته بودند .
در آغاز هزاره ی دوم پیش از میلاد ، هر دو تمدن توا نسته بودند دستگاه ها ی شما رشی که به یکسا ن انتزاعی بودند پدید آ ورند ؛ هر چند که برا ی نمایش اعداد، راهها ی متفاوتی در پیش گرفته بودند. مصریا ن ، دستگا ه اعداد مکتوبی بر پایه ی ده داشتند ، یعنی نه تا از هر واحد را می شمردند و بعد به واحد با لا تر می رفتند .بعد از نه تا "یک "، نوبت می رسد به " ده"، و بعد از نه تا "ده" ، نوبت می رسد به "صد"، وا لی آخر . اما ، بر خلاف دستگا هها ی امروزی ، کتا بت اعداد" افزایشی " بود، یعنی برای یکا ن و دهگا ن و صدگا ن ، علایم جدا گا نه ای به کار می رفت که در صورت لزوم تکرار می شد .
مردم " بین دورود" – ببن النهرین - ، برای محا سبه ی ریاضی شا ن از پا یه ی شصت استفا ده می کردند ؛ و نخستین دستگاه شناخته شد ه ی مرتبه ها – ارزشها ی مکا نی – را به وجود آ وردند . علایم اعداد پس از پنجا ه و نه ، تکرار می شد و مقدار واقعی ، با توجه به ارزش مکا نی رقم در کل عدد مشخص می شد .

زیستن در کنا ر سیل

آب منبع طبیعی با ارزشی ا ست ؛ اما ، ضعف برنامه ریزی برا ی بهره وری از زمین و مدیریت ضعیف در مورد این منبع، منجر به آن شده ا ست که مردم هر چه بیشتری از سیل ها ی مداوم سهمگین آ سیب ببینند .
ظهور و سقوط برخی از تمدن ها ی بزرگ به دلیل فراوا نی ویا کمی آ ب رخ داده ا ست .برا ی دریافت این مهم ، لازم نیست به زما ن چندا ن دور بپردازیم ؛ بلکه کا فی است خشکسا لی دهه ی 80 میلادی را که بخصوص در سا حل ( کمربندی در غرب آفریقا و جنوب صحرا که بخشها یی از کشور سنگا ل، کشور موریتا نی ، و کشورها ی مالی ، نیجر و چا د را در بر می گیرد) رخ داد ، به یاد آ ورد تا عظمت فاجعه ای را که می تواند از فقدا ن آ ب ناشی شود ، در یا بیم .
فرهنک جها نی آ بشناسی یونسکو ، سیل را چنین تعریف می کند : " افزایش معمولا کوتاه مدت در سطح تراز آب یک رودخانه ، تا اوجی که سطح تراز آب ار آن اوج با آ هنگی آهسته تر عقب می نشیند" این بالا و پائین رفتن می تواند بارها رخ دهد .
چه اتفاق رخ داده ا ست که رابطه ی ما با پدیده ی طبیعی سیل خیزی تغییر کرده است ؟ پاسخ به این سئوال سه وجه دارد :
_ ما تغییر کرده ایم .
_ سیل خیزی تغییر کرده است .
_ درک ما از سسیل خیزی تغییر کرده است .
آ ب شناسان با بررسی سوابق با رندگی و جریا ن رود ، گزارشها ی مشخص کننده ی این مهم را فراهم می کنند که جریا ن رود به چه فراوانی ، به آ هنگ ها ی مختلف می رسد .
مدت جریان دراز مدت رود می تواند 2 مممتر مکعب در ثانیه باشد ؛ چنین رودی می تواند به طور متوسط ، هر 10 سال یکبار به آهنگ اوج 100 متر مکعب در ثانیه ، و بطور متوسط هر 100 سال یکباربه آهنگ 200 ممتر مکعب در ثانیه ، و به طور ممتوسط در هر 1000 سال یکبار به اهنگ 300 متر مکعب در ثانیه برسد؛ اگر آبگذر این رود با جریان مثلا 90 متر مکعب در ثانیه ، در محدوده ی کناره های خود ، سازگار باشد ، بنابراین ، پیرامون این کرانه ها را به طور ممتوسط هر 10 سال یکبار سیل می گیرد .
_ استفاده ی مکرر از عبارت " بطور متوسط " ، اهمیت دارد ، زیرا در مورد بیشتر رودها نمی توان زما ن وقوع سیل را از قبل پیش بینی کرد . چنین پیش بینی ، به بررسی دقیق وضعیت هوا نیاز دارد که با دانش امروزی نیز هنوز نمی توان زمان دقیق جریان سیل را پیش بینی کرد .آنچه که هم اکنون می توان گفت اینست که : احتمال وقوع سیلی با بزرگی معین ، طی دوره ی زمانی معین وجود دارد .
سیلی که می توان انتظار جریان آ نرا در هر 10 سال یکبار داشت را به اختصار " سیل ده سا له " نامند. در واقع ممکن ا ست که سیلی با این بزرگی پیش بینی شده تا 30 یا 40 سا ل هم رخ ندهد و در عین حا ل ، چه بسا که در مدت چند سا ل ، دو با ر چنین سیلی به وقوع بپیوندد ؛ اما " متوسط" فا صله زما نی بین چنین سیل ها یی 10 سا ل ا ست .

چرخند ها ی حا ره ا ی

همواره ، برفرا ز اقیا نوسها ی حاره ا ی ، خوشه ها ی ابر وجود دا رند . چرخند حا ره ای هنگامی ایجاد می شود که چند شرط لازم ما نند :
_ دما ی سطح اقیا نوس از 26 درجه سانتی گراد بیشتر شود .
_ رطوبت نسبی زیا د از سطح به با لا، تا ارتفاع 6 کیلومتر برسد .
_حرکت مارپیچی باد در سطوح پائین ، و با د ها ی واگرا در سطوح با لا ، جریا ن داشته با شد .
همزما ن پیش بیا ید .
به طور متوسط ، در حدود 80 چرخند حا ره ای در هر سا ل تشکیل می شود و با سرعتها ی بیش از چند ده کیلومتر در سا عت ، در جهت جریا ن با د یا جریا ن سمت دهنده ا ی که چرخند ها در آ نها جا ی می گیرند ، حرکت می کنند . در مواردی نیز ، حرکت یا جنبش چرخند ها ، بویژه به هنگا م جریان سمت دهنده ی ضعیف ، خیلی نا منظم و حلقه ها و چرخشها ی نا گها نی را در بر می گیرد .
...
در اکثر نواحی جها ن ، چرخند حا ره ا ی ، اصطلا ح عا می ا ست برا ی طوفا نی با صد ها کیلومتر قطر که بر فرازآ بها ی حاره ای ای ، با همرفت سا زما ن یافته و با باد سطحی ما ند گا ر ، با سرعت 62 کیلومتر در سا عت (32 گره دریا یی یا بیشتر ) ، تشکیل می شود .در سطح نا حیه ا ی ، به این چرخند ها ، معمولا نا م آدم ها را می دهند ؛ و یا برا ی شنا سا یی ، آ نها را شمار ه گذ ا ری می کنند . وقتی ا ین چرخند ها شدید می شوند ، با دما ی گرم و فشا ر سطحی کم آ تمسفری در مرکز ، و بادسطحی ما ند گا ر ، با سرعت بیش از 118 کیلو متر در سا عت حرکت می کنند ؛ در نیمکره ی غربی به آ نها "ها ریکن "، و در با ختر اقیا نوس آ را م شما لی " توفند " ، و در سایر نواحی " چرخند ها ی حا ره ا ی شدید " و یا هما ن " چرحند ها ی حا ره ا ی " می گویند .
مرکز چرخند ها در مرا حل کا ملا شکل گرفته یک " چشم " است ؛ که نا حیه ای ا ست نسبتا بی بارش ، با با دها ی سبک ، و قطری حدود چند ده کیلو متر ، که دیوا ری از ا بر ها ی باران زا ، با بادها ی بسیا ر شد ید ، که در موا ری سرعتشا ن از 200 کیلو متر در سا عت تجا وز می کند ، آ ن را در بر گرفته ا ست . – اطلا ق " چشم " ، به مرکز چرخند ، در دا نش هوا شنا سی کا ملا متدا ول می با شد.-
تغییر شد ت در چرخند ها ، معمولا فرا یندی ا ست تدریجی ؛ این چنین ا ست ضعیف شدن شدت چرخند ها به هنگا م حرکت بر فرا ز خشکی ها و یا آ بها ی سرد . اگرچه ، در موا ردی تغییر ناگها نی از " ها ریکن " تا " ها ریکن بسیا ر شدید" ، در مدت یک سا عت نیز رخ می دهد .
...
همه ی چرخند ها بر روی نوا حی خشک عبور نمی کنند ؛ اما با ید یا د آ ورد که بسیا ری از چرخند ها که بر روی خشگی ها ی زمین حرکت می کنند ، به درجا ت مختلف ، ویرا نی ها یی را ببار می آ ورند توا ن ویرا نی چرخند ها ی ترسنا ک ، که از دیو با د ها ی بسیا رشدید ، همرا ه با با رشها ی سیل آ سا ، و خیز آ بها ی همرا ه با توفا ن ، سیلا بها و زمین لغزشها و ... نا شی می شود بسیار شدید ا ست .
چرخند ها ی حا ره ای ، به عنوا ن فاجعه ای طبیعی نا گها نی ، بر خلا ف فاجعه ها ی طبیعی تدریجی، چون خشگسا لی ، به " زمینلرزه " به عنوا ن ویرا نگرترین رخدا د طبیعی ، قا بل قیا س است.

آ بکند بود و باد رفت

هوا پیمایی که ما را از مهرآبا دتهرا ن ، به زا هدا ن برد ، دربالای کویر ایرا ن زمین ، به پیش قرا ولان خورشید که در رده های خاکستری ، لاجوردی ، ارغوانی و نارنجی آرایش یافته بودند رسید . دگر بار این خورشید بود که در میانسالی5/4 میلیارد ساله خود ، می رفت تا چهره به چهره ی سیاهی شب کویر ، این جوان 185 میلیون ساله بساید و بر آ ن مهر ورزد .
ا شباح هراسنا ک " پیش کلوتها " و " کلوتها " ، در منظر گونه گون ، در زیر پا یمان رنگ با ختند . اندکی پس ، خورشید به خون نشسته از خا ور رخ نمود . اینک ، " آ بکند " بود و"بادرفت" با این در آ مد ، جمعه روز هشتم دی ما ه 1368 از خواب برخا ست .
...
این بار نیز بخت یارم شد بدیاری سفر کنم که شنیده ها و دریافت هایم از آ ن ، گسیخته و در هم ریخته بود .این سفری بود به کرانه ی دریا ، گرچه می دانستم که" گوهر دریاست از ساحل نها ن " پذیرا شدم .
یادداشت هایی از این سفر این است :

_ ایرا ن زمین در روزگار4/1 میلیارد سال پیش ، قسمتی از تنها قاره ی آ ن زما ن "مگا ژآ"
بود که رخدادهای زمین ساختی آن از نوع دگرگونی و ماگمایی است .
_ زاگروس و بقیه ایرا ن زمین ، بطور کلی از یکدیگر جدا بوده اند . بین آنها اقیانوس-تتیس-
قرار داشته است . در این اقیانوس یک دراز گودال بوده که محل فرورفتن صفحه ی افریقا-
عربستا ن ، بوده است .
_ در تمام مدت " پرکامبرین " و دوران دیرینه زیستی " پا لئوزوئیک "، - 230 میلیون سا ل
قبل- سراسر ایرا ن زمین ، دنباله ی " پلاتفرم " عربستان بود و روی آن رسوبا ت کم ژرفا
و قاعده ای تشکیل می شده است .
_ کارسازترین جنبشهای زمین ساختی ، در دوره ی " تریا س پسین" ، در 192 میلیون سال
پیش بوقوع پیوست ؛ و ریخت کلی کنونی ایران زمین را پی ریخت .
_ قسمت مرکزی ایران از دید زمین ساختی ، خیلی پر کا ر تر از هر دو بخش " ا لبرز" و
زاگروس بود . تنها ناحیه ای کوچک از آ ن بنام "بلوک لوت" ، در برابر رخدادهای "آلپی"
پایداری نشان داده است .
_ قسمتی از بلوک لوت بوسیله ی رسوبا ت 54 میلیون سا ل پیش تا کنون – بعد از ائوسن-
پوشیده شده است که به آن " کلوت " گویند .
و ...



14-8 دی ماه 1368 خورشیدی
رضا تا با ن