اگر انسا ن امروزی عمری درازتر از گذشته دارد و در محیطی زندگی می کند که بیش از پیش ، قا بل درک است ، این امر تا حدی مدیون کار ها ی دا نشمندا ن دستا ر بسر ایرا ن در قرون وسطی است . با آنکه برخی از دا نشمندا ن کوشیده اند، اهمیت سهم ایشا ن را در پیش برد دا نش ، از را ه ویژگی ها ی قو می و مردم شنا سی ، توجیه کنند ، با این وجود ، در حقیقت هنوز جنبه ی معما یی این موضوع با قی است .
اقلیم و وضع جغرا فیا یی ، درک این پدیده را آ سا ن تر می کند .آ ب و هوا ی ایرا ن ، که در تا بستا ن سوزا ن است و در زمستا ن ، بسیا ر سرد ، فرزندا ن این سر زمین را بسیا ر حسا س و در عین حا ل سخت کوش ، بار می آ ورد . ایرا ن که سرزمینی بلند و کوهستا نی است پهنه ی هند و آ سیا ی مرکزی ، خا ور میا نه و اروپا را بهم می پیوندد؛ این ، سبب شده که در معرض هجوم ها ی زیا دی قرار گیرد ؛ از آ ن جمله است : یو نا نیا ن و اعرا ب از سوی با ختر ، سلجوقیا ن (دسته ای از ترکا ن)، و مغولا ن از سوی خاور ، که با خشونت تما م و با سنت ها ی گو نه گون به آ ن تاخته اند . در دوره ها یی که خود ایرا ن دست به حمله می زد و سپا هیا ن پا رسی ، خا ور و با ختر را به لرزه می افکندند ، در ایجا د نوعی انسا ن دوستی آ میخته با اندیشه ِ واقع بینی ، اثر زیا دی می گذا شتند .
از آ ن جا یی که نبوغ ایرا نی درست در آ ن است که زیبا و سودمند را با هم تلفیق می کند ، زمینه ی پزشکی برای بررسی تا ریخ علم در ایرا ن ، کا ملا منا سب بنظر می رسد .
هنگا می که فتوحا ت اسکندر ، فلا ت ایرا ن را به جها ن یونا نی پیوست ،ایرا ن سنت پزشکی دیرینه ای دا شت – در یکی از اسا طیر ایرا نی ، پدید آ مدن هنر درما ن، به جمشید ، قهرما ن و پا دشا هافسا نه ای ایرا ن ، نسبت داده شده است .-
مدتها پس از آ ن، ابن ابی اصیبعه – صا حب کتا ب طبقا ت الاطبا-، بزرگترین مورخ در رشته ی پزشکی ، عقیده دا شت که علم ابدان هم ردیف علم ادیا ن است .
چنین سوا بقی به پزشکا ن ایرا نی ، که غا لبا از خا نواده ها ی بزرگی برخا سته بودند، امکا ن می داد که مقا م اجتما عی با لا تری از همکا را ن یونا نی و رومی دارا با شند .
در همین دوره ، ایرا ن پذیرا ی افکا ر خا رجی نیز شد و شا هنشا ها نی چون کورش و داریوش ، که به تا ریخ جها ن تعلق دا رند ، پزشکا نی را از سرزمین مصر به ایرا ن خواندند . ( بویژه آ نا ن را که در بیما ری ها ی چشم ، که در سر زمین ها ی غبا ر آ لود خاورشیوع دارد، متخصص بودند .)
بعد ها همین روحیه ی انعطا ف پذیر با عث شد که ایرا ن دوره ی سا سا نی ، بنیا نگذار مدارس پزشکی شود . زیرا به مدت سه قرن ، پس از گرویدن کنستا نتین به آ ئین مسیح تا ظهور اسلا م ، " مرتدا ن و مشرکا نی " که زیر شکنجه و آ زار حکومت بیزا نس قرار داشتند به خا ور گریختند ؛ بدین معنی که ابتدا دا نشممندا ن نستوری شا م ، و بعد ، آخرین نو افلا طونیا ن یونا ن . همه آ نا ن در آ ن سوی مرزها ی جنوب غربی ایرا ن ، با میهما ن نوازی روبرو می شدند .در شهر جندی شاپور ، در نزدیکی اهواز کنونی ، یک دانشگا ه جها نی ، با رشته ها ی مختلف علمی بوجود آ مد ، که در قرن ششم یا عهد نوشیروا ن، که در مغرب زمین آ ن را " قرن خسرو بزرگ " ، می نا مند ، به اوج رسید . در مدرسه ی پزشکی جند ی شا پور ، دروس به زبا ن " آ را می " ، تدریس می شد ؛ ولی دا نشمندا ن به زبا ن ها ی سانسکریت ، یونا نی ، پهلوی، نیز سخن می گفتند . در این دا نشگا ه در حا لی که آ ثار نویسندگا ن یونا نی و هندی ترجمه می شد ، آ ثا ر بدیعی نیز بوجود آمد ؛ از جمله دائره المعا رف مشتمل بر چند جلد ، که ا سا می کلیه ی سموم و خوا ص آنها ، در آ ن گقته شد ه است .
جندی شا پور ار هجوم اعرا ب در قرن هفتم ، مصون ما ند ، ولی به زبا ن فا رسی هما ن رسید که بر سر زبا ن " آ نگلوسا کسن " آمد . طی قرن ها ، زبا ن عربی " زبا ن مرسوم " مسلما نا ن تحصیل کرده ، بشمار رفت .
هنگا می که عبا سیا ن ، مقر خلا فت را از دمشق ، که نزدیک به منطقه ی یونا نی مدیترا نه بود ، به بین النهرین منتقل کردند و بغداد را بنا نها دند، تا کوهها ی مرزی ایرا ن ، بیش از یک روز را ه فا صله نبود ؛ در آ ن موقع دانش ایرا نی ، نضج گرفت .
اقلیم و وضع جغرا فیا یی ، درک این پدیده را آ سا ن تر می کند .آ ب و هوا ی ایرا ن ، که در تا بستا ن سوزا ن است و در زمستا ن ، بسیا ر سرد ، فرزندا ن این سر زمین را بسیا ر حسا س و در عین حا ل سخت کوش ، بار می آ ورد . ایرا ن که سرزمینی بلند و کوهستا نی است پهنه ی هند و آ سیا ی مرکزی ، خا ور میا نه و اروپا را بهم می پیوندد؛ این ، سبب شده که در معرض هجوم ها ی زیا دی قرار گیرد ؛ از آ ن جمله است : یو نا نیا ن و اعرا ب از سوی با ختر ، سلجوقیا ن (دسته ای از ترکا ن)، و مغولا ن از سوی خاور ، که با خشونت تما م و با سنت ها ی گو نه گون به آ ن تاخته اند . در دوره ها یی که خود ایرا ن دست به حمله می زد و سپا هیا ن پا رسی ، خا ور و با ختر را به لرزه می افکندند ، در ایجا د نوعی انسا ن دوستی آ میخته با اندیشه ِ واقع بینی ، اثر زیا دی می گذا شتند .
از آ ن جا یی که نبوغ ایرا نی درست در آ ن است که زیبا و سودمند را با هم تلفیق می کند ، زمینه ی پزشکی برای بررسی تا ریخ علم در ایرا ن ، کا ملا منا سب بنظر می رسد .
هنگا می که فتوحا ت اسکندر ، فلا ت ایرا ن را به جها ن یونا نی پیوست ،ایرا ن سنت پزشکی دیرینه ای دا شت – در یکی از اسا طیر ایرا نی ، پدید آ مدن هنر درما ن، به جمشید ، قهرما ن و پا دشا هافسا نه ای ایرا ن ، نسبت داده شده است .-
مدتها پس از آ ن، ابن ابی اصیبعه – صا حب کتا ب طبقا ت الاطبا-، بزرگترین مورخ در رشته ی پزشکی ، عقیده دا شت که علم ابدان هم ردیف علم ادیا ن است .
چنین سوا بقی به پزشکا ن ایرا نی ، که غا لبا از خا نواده ها ی بزرگی برخا سته بودند، امکا ن می داد که مقا م اجتما عی با لا تری از همکا را ن یونا نی و رومی دارا با شند .
در همین دوره ، ایرا ن پذیرا ی افکا ر خا رجی نیز شد و شا هنشا ها نی چون کورش و داریوش ، که به تا ریخ جها ن تعلق دا رند ، پزشکا نی را از سرزمین مصر به ایرا ن خواندند . ( بویژه آ نا ن را که در بیما ری ها ی چشم ، که در سر زمین ها ی غبا ر آ لود خاورشیوع دارد، متخصص بودند .)
بعد ها همین روحیه ی انعطا ف پذیر با عث شد که ایرا ن دوره ی سا سا نی ، بنیا نگذار مدارس پزشکی شود . زیرا به مدت سه قرن ، پس از گرویدن کنستا نتین به آ ئین مسیح تا ظهور اسلا م ، " مرتدا ن و مشرکا نی " که زیر شکنجه و آ زار حکومت بیزا نس قرار داشتند به خا ور گریختند ؛ بدین معنی که ابتدا دا نشممندا ن نستوری شا م ، و بعد ، آخرین نو افلا طونیا ن یونا ن . همه آ نا ن در آ ن سوی مرزها ی جنوب غربی ایرا ن ، با میهما ن نوازی روبرو می شدند .در شهر جندی شاپور ، در نزدیکی اهواز کنونی ، یک دانشگا ه جها نی ، با رشته ها ی مختلف علمی بوجود آ مد ، که در قرن ششم یا عهد نوشیروا ن، که در مغرب زمین آ ن را " قرن خسرو بزرگ " ، می نا مند ، به اوج رسید . در مدرسه ی پزشکی جند ی شا پور ، دروس به زبا ن " آ را می " ، تدریس می شد ؛ ولی دا نشمندا ن به زبا ن ها ی سانسکریت ، یونا نی ، پهلوی، نیز سخن می گفتند . در این دا نشگا ه در حا لی که آ ثار نویسندگا ن یونا نی و هندی ترجمه می شد ، آ ثا ر بدیعی نیز بوجود آمد ؛ از جمله دائره المعا رف مشتمل بر چند جلد ، که ا سا می کلیه ی سموم و خوا ص آنها ، در آ ن گقته شد ه است .
جندی شا پور ار هجوم اعرا ب در قرن هفتم ، مصون ما ند ، ولی به زبا ن فا رسی هما ن رسید که بر سر زبا ن " آ نگلوسا کسن " آمد . طی قرن ها ، زبا ن عربی " زبا ن مرسوم " مسلما نا ن تحصیل کرده ، بشمار رفت .
هنگا می که عبا سیا ن ، مقر خلا فت را از دمشق ، که نزدیک به منطقه ی یونا نی مدیترا نه بود ، به بین النهرین منتقل کردند و بغداد را بنا نها دند، تا کوهها ی مرزی ایرا ن ، بیش از یک روز را ه فا صله نبود ؛ در آ ن موقع دانش ایرا نی ، نضج گرفت .
