- بخش پايا ني سفر يك روزه به كرا نه درياي نمك در شما ل كا شا ن –
مي گويند :
حوضه هاي بسته داخلي ايرا ن ، بقايايي از حوضه هاي رسوبي قد يمي هستند كه همزما ن با شكل گيري ارتفاعات ، ارتبا ط خود را با دريا از دست داده اند؛ بيشتر بلندي ها ي پيرامو ن اين حوضه ها ، رسوبا ت مارني – اهك و كل رس –گچ دار و نمك دار 25 ميليو ن ساله هستند .
مواد تخريبي اين بلند يها ، پس از رسيد ن به مركز حوضه و تبخير اب انها به صورت پوششي از گچ ، نمك همرا ه با مار ن و رس شور ، بر جا ي مي ما ند؛ كوير شما ل كا شا ن چو ن كوير بزرگ نمك ، كوير ابر قو و ... از ان جمله است .
در اين حوضه ها ي بسته داخلي ، مواد فرسا يشي كه اندازه انها در حد ما سه و يا كوچكتر است ، بسهولت ، بوسيله با د ، جا بجا مي شوند .
كوير ها ، در حقيقت دريا چه ها ي اب شور مي با شند . با افسوس ، براي كوير نمك ، گاهي واژه ي " د شت " ، را بكار برده اندو گفته اند " د شت كوير "، كه نا درست است . به احتمال خيلي زياد ، نويسندگا ن اروپايي ان را رواج داده اند .
ضخا مت رسوبا ت كويري معلوم نيست . ولي در رديف رسوبي انها مي توا ن رگه هاي سفيد و قرمز گچي و نمكي را د يد ، كه با لا يه هاي زرد متما يل به قرمز رس و مار ن شور ، همرا ه ا ند .
در سطح اين كوير ها ، در بيشتر جا ها ، تعداد بيشماري از ديوار هاي كوتاه و بلند – از چند سا نتي متر تا يك متر – تشكيل شده كه ريخت انها بسيار جا لب است ؛ اين د يواره ها ، منشور ها يي را شكل مي دهند كه بطور معمول ميا ن خالي است ؛ ضخا مت د يواره ها ؛ از چند سا نتي متر تا 30 سا نتي متر است .
تشكيل اين منشور ها ، بد ين صورت ا ست كه در اثر خشك شد ن و ترك برداشتن رس هاي سطح كوير ، ترك ها ي گلي بوجود مي ا يد ونمكي كه در زير پو شش نازك سطحي رس واقع است ، با لا امده و ديواره هاي سپيد رنگ نمكي را مي سازد .
...
در سرا سر " ايرا ن زمين " و ديگر سرزمين هاي همسا يه ، در روزگار خيلي كهن ، شا يد حدود 700 ميليو ن سا ل پيش ، و يا دور تر از ا ن ، د ريا يي كم عمق و بسيا ر كسترده وجود داشت . در ا ن دريا ي پر تلا طم ، هنوز چهر ه ي زندگي نما يا ن نبود .
مي توا ن گفت كه در5/1 ميليارد سا ل پيش ، ايرا ن زمين ، بخشي از تنها قاره ي ا ن زمان بوده است .
حدود 640 ميليون سال پيش از امروز، پوسته ي ايرا ن زمين ، دچارچين خوردگي و دگرگوني شد و شكستگي هاي عميق در ان پد يد امد .
پيرامو ن 320 ميليو ن سا ل پيش ، بعلت پسروي دريا مد تها بيشترين نقا ط ا يرا ن زمين از اب خارج بوده ا ست ؛ و در قسمت ها ي پست ، ا ب هاي خيلي كم عمق وجود دا شته و احتما لا در ا ن دو زيستا ن و يا خزندگا ن مي زيسته اند .
از 225 – 65 ميليو ن سا ل پيش ، قسمت بيشتر ايرا ن زمين ، در اشغا ل جنگلها ي انبوه، مرداب ها و درياچه هاي كم و بيش عميق بوده ا ست .
و سر انجا م در 3/2 – 99/1 ميليو ن سا ل پيش از امروز ، تمامي سرزمين ا يرا ن از اب خارج شد و ريخت امروزين گرفت .
...
ريخت امروزين درياچه ي نمك شما ل كا شا ن " كوير شما ل كا شا ن"
مسا حت درياي نمك شما ل كا شا ن 16375 كيلو متر مربع ا ست ؛ پيرا مو ن ا ن 72 كيلو متر ا ست . در امتداد تقريبي شما ل – جنو ب ، طو ل دريا چه حد ود 50 كيلو متر و در را ستا ي غرب – شرق ، حد ود 55 كيلو متر ا ست .
پيرا مو ن "كوير شما ل كا شا ن" را كفه اي گلي از رس ما سه اي نمك دار ، در بر گرفته ا ست .
بلند ي امروزين سطح "كوير شما ل كا شا ن" 800 متر از رويه ي دريا ا ست .
بلندي ها ي پيرامو ن" در ياي شما ل كا شا ن" عبا رت است از :
_ كوه هاي يخاب؛ با قله اي به بلنداي 2288 متر از رويه ي دريا . اين بلند يها از گدازه ها ي اتشفشا ني مارن ها ي گچ دار سبز رنگ ، ما سه سنگ همرا ه با اهك ، شكل گرفته ا ست .
_ سياه كوه ، كه بلند ي خا وري " دريا ي نمك " ا ست ؛ با قله اي به بلند ي 1865 متر از رويه ي دريا .
_ كوه هاي : بند سيا ه و سنگا ب زرد ، با قله اي به بلند ا ي 1375 متر از سطح در يا . اين برجستگي ها از گدازه ها و سنگ ها ي اتشفشا ني ا ست .
...
- گسله ي مرنجا ب ، با امتدا د تقريبي جنو ب با ختري – شما ل خا ور ي ، كه امروز در زير تپه ها ي ما سه از ديد پنها ن ا ست ، تا پا ي دامنه ي جنو بي كو ه سفيد اب 60 ميليو ن سا له ميرود و از انجا به كوه تلبور 49ميليو ن ساله مي رسد .
- در تارك سه گو ش شما لي " دريا چه نمك " ، گسله اي با نا م " دوازده اما م " رخ نمو ده ، و تما مي سنگها ي اذرين 49 ميليو ن ساله را خرد كرده و در هم ريخته ا ست .
...
از كوهي بلند ، كه با فو ران اتشفشا ن در 49 ميليو ن سا ل پيش از امروز پديد امد تنها 70 مترش ، از كفه ي كوير سر بر اورده ا ست و" سرگردا ني "نام دارد ؛ " "جزيره ي سرگرداني " ! پنداري ساده اتديشا نه . سر گردا ن كه نيست ، بلكه ، پا بر جا ست و ايستا ؛ ريشه در درو ن زمين دارد ؛ از ژرفا ي بيش از 5000 كيلو متري امده است . بلندا ي امروزين ان از رويه ي دريا 808 متر ا ست ؛ در كرا نه ي جنو بي " درياي نمك " بد يدارش مي توا ن رفت ؛ پذ يرا ا ست .
تا عمق 300 متر از رويه ي " دريا ي نمك شما ل كا شا ن " هيچ نشا نه اي از چين خوردگي لا يه ها ي نمكين ، رسي، ما سه گچ دار ، رس قهوه اي و سبز رنگ و ... د يد ه نمي شود ۀ اين نشا نه اي است از سكو ن چند هزار سا له ي ان .
...
شرايط ويژه ي ا بهوايي و سنگ شناسي بلندي ها ي پيرا مون " درياي نمك شما ل كا شا ن" تخريب و رها يي كا ني هاي تشكيل دهنده سنگها را باعث ا ست .
كا ني ها ي رسي در اندازه ي كمتر از 002/0 ميليمتر ، دا نه ها ي ما سه ( فورش) ظريف در ا ندازه هاي 0625/0- 002/0 ميليمتر و ما سه هاي ريز و درشت 2- 0625/0 ميليمتري ، با باد جا بجا مي شوند .
رضا تا بان
دي ما ه 1386 خو رشيدي
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر