یک گنجینه ی علمی که به جها ن ارزا نی شده است

اگر انسا ن امروزی عمری درازتر از گذشته دارد و در محیطی زندگی می کند که بیش از پیش ، قا بل درک است ، این امر تا حدی مدیون کار ها ی دا نشمندا ن دستا ر بسر ایرا ن در قرون وسطی است . با آنکه برخی از دا نشمندا ن کوشیده اند، اهمیت سهم ایشا ن را در پیش برد دا نش ، از را ه ویژگی ها ی قو می و مردم شنا سی ، توجیه کنند ، با این وجود ، در حقیقت هنوز جنبه ی معما یی این موضوع با قی است .
اقلیم و وضع جغرا فیا یی ، درک این پدیده را آ سا ن تر می کند .آ ب و هوا ی ایرا ن ، که در تا بستا ن سوزا ن است و در زمستا ن ، بسیا ر سرد ، فرزندا ن این سر زمین را بسیا ر حسا س و در عین حا ل سخت کوش ، بار می آ ورد . ایرا ن که سرزمینی بلند و کوهستا نی است پهنه ی هند و آ سیا ی مرکزی ، خا ور میا نه و اروپا را بهم می پیوندد؛ این ، سبب شده که در معرض هجوم ها ی زیا دی قرار گیرد ؛ از آ ن جمله است : یو نا نیا ن و اعرا ب از سوی با ختر ، سلجوقیا ن (دسته ای از ترکا ن)، و مغولا ن از سوی خاور ، که با خشونت تما م و با سنت ها ی گو نه گون به آ ن تاخته اند . در دوره ها یی که خود ایرا ن دست به حمله می زد و سپا هیا ن پا رسی ، خا ور و با ختر را به لرزه می افکندند ، در ایجا د نوعی انسا ن دوستی آ میخته با اندیشه ِ واقع بینی ، اثر زیا دی می گذا شتند .
از آ ن جا یی که نبوغ ایرا نی درست در آ ن است که زیبا و سودمند را با هم تلفیق می کند ، زمینه ی پزشکی برای بررسی تا ریخ علم در ایرا ن ، کا ملا منا سب بنظر می رسد .
هنگا می که فتوحا ت اسکندر ، فلا ت ایرا ن را به جها ن یونا نی پیوست ،ایرا ن سنت پزشکی دیرینه ای دا شت – در یکی از اسا طیر ایرا نی ، پدید آ مدن هنر درما ن، به جمشید ، قهرما ن و پا دشا هافسا نه ای ایرا ن ، نسبت داده شده است .-
مدتها پس از آ ن، ابن ابی اصیبعه – صا حب کتا ب طبقا ت الاطبا-، بزرگترین مورخ در رشته ی پزشکی ، عقیده دا شت که علم ابدان هم ردیف علم ادیا ن است .
چنین سوا بقی به پزشکا ن ایرا نی ، که غا لبا از خا نواده ها ی بزرگی برخا سته بودند، امکا ن می داد که مقا م اجتما عی با لا تری از همکا را ن یونا نی و رومی دارا با شند .
در همین دوره ، ایرا ن پذیرا ی افکا ر خا رجی نیز شد و شا هنشا ها نی چون کورش و داریوش ، که به تا ریخ جها ن تعلق دا رند ، پزشکا نی را از سرزمین مصر به ایرا ن خواندند . ( بویژه آ نا ن را که در بیما ری ها ی چشم ، که در سر زمین ها ی غبا ر آ لود خاورشیوع دارد، متخصص بودند .)
بعد ها همین روحیه ی انعطا ف پذیر با عث شد که ایرا ن دوره ی سا سا نی ، بنیا نگذار مدارس پزشکی شود . زیرا به مدت سه قرن ، پس از گرویدن کنستا نتین به آ ئین مسیح تا ظهور اسلا م ، " مرتدا ن و مشرکا نی " که زیر شکنجه و آ زار حکومت بیزا نس قرار داشتند به خا ور گریختند ؛ بدین معنی که ابتدا دا نشممندا ن نستوری شا م ، و بعد ، آخرین نو افلا طونیا ن یونا ن . همه آ نا ن در آ ن سوی مرزها ی جنوب غربی ایرا ن ، با میهما ن نوازی روبرو می شدند .در شهر جندی شاپور ، در نزدیکی اهواز کنونی ، یک دانشگا ه جها نی ، با رشته ها ی مختلف علمی بوجود آ مد ، که در قرن ششم یا عهد نوشیروا ن، که در مغرب زمین آ ن را " قرن خسرو بزرگ " ، می نا مند ، به اوج رسید . در مدرسه ی پزشکی جند ی شا پور ، دروس به زبا ن " آ را می " ، تدریس می شد ؛ ولی دا نشمندا ن به زبا ن ها ی سانسکریت ، یونا نی ، پهلوی، نیز سخن می گفتند . در این دا نشگا ه در حا لی که آ ثار نویسندگا ن یونا نی و هندی ترجمه می شد ، آ ثا ر بدیعی نیز بوجود آمد ؛ از جمله دائره المعا رف مشتمل بر چند جلد ، که ا سا می کلیه ی سموم و خوا ص آنها ، در آ ن گقته شد ه است .
جندی شا پور ار هجوم اعرا ب در قرن هفتم ، مصون ما ند ، ولی به زبا ن فا رسی هما ن رسید که بر سر زبا ن " آ نگلوسا کسن " آمد . طی قرن ها ، زبا ن عربی " زبا ن مرسوم " مسلما نا ن تحصیل کرده ، بشمار رفت .
هنگا می که عبا سیا ن ، مقر خلا فت را از دمشق ، که نزدیک به منطقه ی یونا نی مدیترا نه بود ، به بین النهرین منتقل کردند و بغداد را بنا نها دند، تا کوهها ی مرزی ایرا ن ، بیش از یک روز را ه فا صله نبود ؛ در آ ن موقع دانش ایرا نی ، نضج گرفت .

یک گنجینه ی علمی که به جها ن ارزا نی شده است

بخش دوم
بغداد در اوا سط قرن هشتم ، توسط منصور ، خلیقه ی عبا سی ساخته شد ؛ منصور ، از درد معده همواره در رنج بود .پس از آن که پزشکا ن مخصوص ،از درما ن درد منصور عا جز ما ندند، مهتر پزشکا ن جندی شا پور به پایتخت خوا نده شد ؛ از آ ن پس خلیفه ، دانشمند ا ن این شهر را به مها جرت به بغداد تشویق کرد .
در ایرا ن ، سلسله ی عبا سی از قرن هشتم تا سا ل 1258 دوا م یا فت و در این تا ریخ ، مغولا ن آ ن را بر انداختند .عبا سیا ن با زنان ایرا نی ازدوا ج کردند و علا وه بر آ ن پشتیبا ن فرهنگ تر کیبی جدید بودند . در این فرهنگ ، اعرا ب در تما م رشته ها یی که به زبان مربوط می شد – الهیا ت، شعر ،قا نون گزا ری – پیشرفت زیا دی کردند و حا ل آن که ، آ نچه امروز دا نش فیزیک و علوم تجربی خوا نده می شود ، در دست خا رجیا ن ، بویژه ایرانیان قرار داشت .
ما مون ، نوا ده ی منصور ، - که ما در و زنش ایرا نی بودند -، یک " بیت الحکمه " تا سیس کرد که اهمیت فرهنگی آن با " موزیون" ، در اسکندریه قا بل مقا یسه است ؛ که متجا وز از هزار سا ل پیش از آ ن توسط " بطا له ، بنیا ن گذارده شده بود . بسیا ری از آ ثار علمی مرکز اسکندریه ، اغلب از طریق زبا ن آ را می ، برا ی بیت الحکمه به عربی بر گردا نده شد .
اما پزشکا ن ایرا نی ، در تشخیص بیما ری ها – چون سیاه سرفه –و درما ن آنها ، کا رها ی بدیعی انجا م دا د ند . – بیما رستا نها ی امروزی مستقیما از هما ن " ما رستا ن" ، گرفته شده است که جنگجویا ن صلیبی در ارض مقدس ، و در مصر دیده بودندو از ایرا ن آمده است .-
کتا ب ها ی قدیمی پزشکی ایرا ن ، دارا ی شرح عمل ها ی جرا حی ، از سورا خ کردن استخوا ن جمجمه تا گشودن رگ ها ی وا ریس دار است . گمان بر این است که پزشکا ن ایرا نی، بسیا ری از داروها یی را بکار می بردند که " سولفا مید " ها ی امروزی ،ازاسلاف آ نها ست .
...
از قرن دهم میلا دی به بعد ، دا نشمندا ن و صنعتگرا ن ایرا نی از نظر شنا خت و روش سا خت دستگا ه ها ی نجومی ، شهرت داشتند ؛ - یعنی دستگا هها یی که برا ی سنجش ارتفا ع اجسا م سما وی بکار می رفت - می توا ن گفت که در قرون وسطی ، جزیی ازآموزش معمولی یک ایرا نی، روش مطا لعه و بررسی ستا رگا ن بود .

یک گنجینه ی علمی که به جها ن ارزا نی شده است .

بخش سوم
رازی بزرگترین پزشک قرون وسطی ، بسا ل 865 ، در نزدیکی تهرا ن امروزی ،تولد یا فت .او ، هفت قرن پیش از آ نکه برا ی نخستین با ر ، نظریه ی وجود " میکرب " ، عنوا ن شود ، اهمیت بهدا شت را در یا فته بود.هنگا می که از او خوا سته شد تا در بغداد محلی را برا ی ساختما ن یک بیما رستا ن معین کند ، او قطعا تی از گوشت تا زه را در نقا ط مختلف شهر آ ویخت و محلی را که درآ ن گوشت ، دیرتر از همه گندید ، برا ی سا ختما ن " ما رستا ن " ، تعیین کرد .
را زی که نویسنده ای سخت کوش بود ، بیش از نیمی از آ ثا ر خود را (200 جلد ) به پزشکی اختصا ص داد . توصیف او از آ بله و فرق آ ن با سا یر بیما ری ها یی که از طریق پوست بیرون می ریزد ، بعد ها به پزشکا ن امکا ن داد که این بیما ری را تشخیص دهند و تحول آ ن را پیش بینی کنند . روش در ما نی او مبتنی بر یک رژیم غذا یی مناسب و مرا قبت از بیما ر در محیطی پا کیزه و آ را م بود . این روش ، با اندک تغییری تا امروز ادا مه دارد .
اما ، با رزترین میرا ثی که رازی برا ی ما با قی گذا شت ، دایره المعا رف بزرگ اوست . در این اثر او علا وه بر جمع آ وری تما م مشا هدا ت با لینی خود که بعد ها به منا سبت آ ن ، به دریا فت لقب افتخا ر آ میز " استا د تجربه " نا ئل شد - اطلا عا ت پزشکا ن یونانی ، شا می ، عربی ، هندی ، و ایرا نی را نیز گرد آ ورده است .
...
طبیب عا لیقدر دیگری به نا م ابن سینا (970- 1037) که به لا تین " آ ویسن " موسوم است ،شهرت جها نی یا فت و آ وا زه ی دا نش او در سر زمین ها یی که با کشور ها ی اسلا می فا صله ی زیا دی دا شتند ، پیچید و در قر ن ها ، بر جا ی ما ند .
کتا ب قا نون ابن سینا در پزشکی دایره المعا رفی مشتمل بر یک میلیون کلمه است که در با ره ی تما م اشکا ل درما نی بحث می کند . این کتا ب به لا تین ترجمه شده و از قرن دوازدهم تا انقلا ب پزشکی قرن هفدهم ، بعنوا ن کتا ب درسی در کلیه ی دانشگاههای اروپایی بکا ر می رفت . فقط آ ثا ر " جا لینوس " حد نصا ب بیشتری را بدست آورد .
نو آ وری معنی دار کا ر ابن سینا در آ ن است که بعضی از آ ثا ر خود را به فا رسی نوشته است .
...
ایرا ن در انتقا ل ارقا م هندی به اروپا ، نقش مهمی دا شت . این ارقا م در نیمه ی اول قرن نهم ، در جها ن اسلا می متد ا ول شد .و مبدع آن خوارزمی بود؛ از اها لی سر زمین ها ی جنوبی در یا چه آ را ل. وی بعنوا ن منجم ، جغرا فی دا ن و نیز ریا ضی دا ن ، در دربار ما مون ، خدمت می کرده است .
خوارزمی با ترکیب معلوما ت ریا ضی یو نا نیا ن و هندیا ن ، تا ثیری بی نظیر در تفکر ریا ضی قرون وسطی برجا ی گذا شت . گرچه زما ن بسیا ر درا زی سپری شد تا اروپا ئیا ن ارقا م هندی را پذیرفتند . از ا نجا یی که طی قرنها ، اعرا ب سا کن سرزمین مغرب ، ارقا م هندی را برا ی امور خود بکا ر می بردند ، اروپا ئیا ن آ نرا ارقا م عربی نا میدند . گرچه گا هی بر آ ن ، ارقا م یهودی اطلا ق می کردند .
در پرتو ریا ضی دا نا ن ایرا نی ، ما نند خوارزمی ، واحد اعشا ری هندی به غرب را ه یا فت .

گذر باد از لا بلا ی برگ افرا

...، رها در اندیشه ام ، جا ی دیگر گرفت ؛ نو شد ، بیرون پرید، جا ن شد .
...
زما ن باز می گردد:
در با یگا نی ام ، او پیکر ترا شی است که با خطوط ظریف لرزا ن ، طول و عرض ، آ سما نی ، را کشید . زایش کهکشا ن؛ رقصا ن و با زیگوش در فضا .
...
زما ن می گذرد:
فضا در خمش نی لبک او ، می شکند و از ردپا ی نخستین جاندارا ن آ غا زین بر خا ک نرم ، فریا د رها یی می آ ید .
...
زما ن از را ه می رسد :
فریا د غا ز وحشی ، آ وا ی بلدرچین ، آ واز شیرین مرغ انجیر خوار و بلبل خرما ، و گذر با د از لا بلا ی برگ افرا و ... در کوله بار او گرد می آ ید؛ او ، به شکا ر زما ن ، در فضا است ؛ به تفا وت با من ؛ که چشم در رد پا ی باز ما نده برگل رس دارم .
...
زما ن، از را ه می رسد؛ زما ن ، می گذرد؛ زما ن، باز می گردد .
مرداد 1386 خیا می – تهرا ن

مراد آ مد

من، نگاه به کوه دارم و او ، چشم به رود ؛ بهم رسیدیم ، در چشمه ای جوشنده و پاک،از دامن پرچین بلند البرز کوه، و این ، آغازین سا ل دهه ی 60 "خیا می"، بود .
...
مراد هما ن بود که می پنداشتم . بوقت نیمه روز پنجشنبه ای که دوم آ با ن ما ه 1387 خورشید ی نا م گرفت ، به خانه ی ما ن آمد و ،اینک نور رها شده در خا نه، که بهر سومی دوید و در کنج ها ، پنها ن می شد .
...
زمان رفته باز آمد :
مراد از خود نیز گفت ؛ از شش سا لگی اش تا به امروز ؛ بی پیرایه؛آنگونه که در ما نقش بست و به جا ن نشست. از تنها روزی که در روستا ی زاد گا هش ، در درون جنگل البرزکوه، به مکتب رفت واز چوب یلند "ملا "، گریخت و برهنه پا ، به مدرسه ی روستا یی دیگر شد ؛ از دامن مادر رها شد و ما دری دیگر او را در خود گرفت ؛ و این ، تکرار شد .
مراد به شناخت رسید وآزاد شد . از جهل گریخت و در بند نشد . خود را بازیچه ی تصادف نه انگاشت . تسلیم سرنوشت نشد . چشم بدور دوخت و گام ها ی بلند بر داشت و مراد شد ؛ دانش گرفت و دانشمند شد .
مراد، از فلات بلند ایران زمین ، در پهنه ی" اوراسیا" بر خاست و بر پهنه ی نا آرام " امریکا ی شما لی" در کرانه "اقیا نوس آرام "،فرود آمد . همه ، در را ستا ی چرخش سیا ره ی زمین به گرد خود .
مراد ، رویا در سر ، از بازی دست نکشیده است ؛ پس ، پیر نیست .
مراد ، هما ن بود که می پنداشتم . خود نبود، همه بود ؛ چون خورشید . و خورشید هایی که از اویند . ما، زیبا یی هستی را ، دگر بار در او دیدیم .
آموختم از او که هیچوقت برای تحقق همه ی آن چیزها یی که می توان شد ، دیر نیست .
و امروز، مراد، در ما روان است و ما ، در او .
رضا تابا ن - خورشید روزی از اعتد ال پا ئیزه ی 1387 – تهرا ن

خورشید تیز رفتا ر

منظومه ی " تک باغچه ای در پردیس "، گفته ی مانوئل بربریا ن ، را خواندم ؛ نه یکبا ر . و هر بار ، دلم گریست و در هم شد . گرچه زین پیش ، بوقت انتشار کتا ب " جستاری در پیشینه ی دانش کیها ن و زمین در ایرا ن ویج"او ، که از دلشکستگی ، اندوه، درد و اشک ، می گوید ، اشک ، فرو داده بودم .
من ، روشنفکری اند یشمند ، باریک بین و آرمانگرا ، نا خرسند و خرده گیر را می بینم که " کشته و زنده به عشق است ".
اندوه و دلشکستگی اش را نمی توانم برخاسته از مهاجرت نا خواسته اش به سرزمینی بدانم که برخورد میا ن نظا م های اجتما عی و سنت ها ی فرهنگی ، بر آ یند آ ن است .
مانوئل ، در کتا بش بروشنی نشا ن داد که چگونه با هر هجومی خونبا ر و مرگ آ فرین ، دست کم از چند هزارسال پیش ، از سرعت و شتا ب " خورشید اروند اسب " ، دانش و فرهنگ و پیشرفت ایرا نیا ن ، کا سته شد و پس از رکود ، با شتا ب تند شونده ، محکوم به پسرفت شد . پس او این را نیک می داند که :
اجتما عا ت ایرانی از دیر باز بر اثر خشونت محیط طبیعی – خشکی اقلیم ، کمی آ ب ، دوری آ بادی ها از یکدیگر و دشواری ارتباطا ت- ،و اختلا فا ت انسا نی – تنوع نژا دی و زبا نی و دینی – و نا برابری فرهنگی - مقابله ی مخرب فرهنگ کوچ نشینی با فرهنگ شهر نشینی – به خشونت اخلا قی و انزوا طلبی و همستیزی کشا نیده شد . حکومت ها یی که این اجتما عا ت را گردانیدند ، در برابر خشونت داخلی و مزاحمت خا رجی ، به استبداد گرائیدند و سرا سر زندگی اجتماعی را زیرسلطه ی خود گرفتند ، در نتیجه ی مداخله ی استبداد آ میز حکومت ها در همه ی شئون اجتما عی و ا ز آ ن جمله در فعا لیت ها ی تولیدی و نیز در نتیجه ی هجوم مخرب پیا پی – چه از داخل و چه از خارج نجد ایرا ن - تکا مل عمومی اجتما عا ت ایرا نی ، با رها دچا ر توقف و حتی سیر قهقرا یی شد .
ما نوئل می گوید : ... تا آنجا که بیا د دا رم، تنها تفریح من از سا ل 1344 همیشه فرا گرفتن ، خواندن ، پژوهش و نوشتن در باره ی دانش زمین بوده است . پس ، در آ ن دیار دور از خا نه ی مادری ، ابزارش را آسانتر دستچین می توان کرد . بها نه ی این شورید گی چیست ؟
تخیلم همچون توپی برگرد صفحه ای بدون اصطکا ک در خلاء ، از اینسو به آ ن سو لیز می خورد .به جهانی می روم که هرگز وجود نداشته و بدون آ ن هم که به هیچ کجا نمی روم .
... به شنا خت می رسم ؛ شنا خت انسا نی ؛ با زتا ب ویژگی ها ی کلی یا جزیی یک نمود در ارگا نیسم . از شنا خت علمی که ادرا کا ت تصویر ها ی دقیق آ ن نمود است می گذرم و به شنا خت هنری می رسم که بر عواطف و برداشت ها ی آ ن نمود تکیه دارد ؛ و از آنجا ، به شنا خت فلسفی ، که جا مع این دو شنا خت است . از چرخش با ز می ما نم . ما نوئل را در ا ن می یا بم و ، آ را م می گردم . کسی از دور من را می خواند:
"... خواستن ، ما را می سوزاند ؛ و توانستن ، نا بودما ن می کند ؛ ولی ، دانستن ، وجود نا توا ن ما را در یک حا لت آرامش ، پیوسته نگهمیدارد . "
بدرود . دهمین روز روشن پا ئیز 1387 . تهرا ن رضا تا با ن

یادداشتی برای برها ن، به بها نه ی گا می که به استواری برداشت .

آواز مرغ انجیر خوار در گذر از برگ گل اطلسی می آ ید ؛ مبارک باد می خواند .
...
مژده ی قبولی " برها ن "را در آزمون نا هموار ورود به دانشگاه ، مادر ارزشمندش – شیده – داد؛ این زیبایی به تندی در جانم روان شد . بهر سو دوید و از چهره ام بیرون جست و خندان شد .
یادداشت زیر برای اوست ؛ نوستالژی نسلی که " برهان "، از پله ها یش بالا می رود ، تا بزرگتر و خوشبخت تر از آنان شود .
... نوستالژی
جوان بودیم ما ، دستمایه ها ی مان اند ک بود و کوله بارمان سبک
فضا و زمان ، محدودیت مان نبود . چون اجداد مان
آ ن روز ها ، طلایی نبود ؛ چون امروز ، که طلایی نیست ، اما :
هرچه بود ، همهمه که بود ، شور بود و زیبا یی
...
نخستین گام را آگاهانه بر داشتیم
از هیچ همه چیزمان را ساختیم
زمان را در آوای بلدرچین دیدیم و در کوله بارمان چیدیم
جهان بینی مان ، ما را به راه خود برد
...
آرزوهای مان ، کند رخ نمود
و رویدای های هراس آور تند
اما ، از بازی دست نکشیدیم
زمان در ما گم نشد ؛ گرچه دستها ی مان پیر شد ؛ اما مندرس نشد .
...
زمان گذشت . گذشته و آینده یکی شد ؛ ترکیب شد و حال شد ؛" برها ن " ، شد . ده روز از پائیز 1387 خیامی آمد و رفت . رضا تا با ن . تهران

یادداشتی برای مانی ، به بها نه ی نما یشگاهی که بپا داشت .

همهمه بود و همه ، رو به خود داشتند. عكس اويخته بود بر ديوار، از فناوري صوتي و تصويري دهه هاي 70 و 80 ميلادي ، تا حافظه ي تاريخي ما ن را كه پيوسته در برخورد با تكنولوژي كوتا ه تر و كم رنگ تر مي شود ، ياد اورد . دست مريزاد .
...
زما ن در مقا بل چشما ن ما ا ست ؛ زما ني كه دقا يق و ثا نيه ها يش در پهنه ي زمين ؛ يكسا ن ا ست . امروز عمر 15000 ميليو ن سا له ي هستي را با يك هزارميليو نيم ثا نيه اندازه مي گيرند ؛ با سا عت ها ي اتمي سزيوم 133، كه دقتي برا بر يك ثا نيه در طو ل يك ميليو ن سا ل دارد .
طي 300 سا ل – قر ن هفدهم تا قر ن بيستم - ، تما م سا عتها ، مكا نيكي بود و با نوسا ن پا ندول كار مي كرد . و امروز ، ارتعا ش مكا نيكي يك بلور كوارتز ، جا يگزين سا عتها ي مكا نيكي چرخهاي تعا دل قد يم شده است .؛ با اين ياد اور ي كه زما ن در يافت ويژگي الكترومكا نيكي بلور كوارتز در سا ل 1928 ميلادي ، تا كار برد گسترده ان در سا ل 1988 ، حدود 60 سا ل بدرازا كشيد
...
مردم تغييري در ريتم زندگي خود نداده اند؛ ريتم راه رفتن ، ريتم ضربا ن قلب و يا حتي طول عمر، هما ن ا ست كه بود .
فضا و زما ن محدود يت براي اجداد ما نبود ؛ اما براي ما هست . ما د نيا را كوچكتر از انچه هست كرده ايم . ايا مي توا ن گفت كه هم اكنو ن نيز زندگي اوليه ادامه دارد . ان روز هاي اغازين عصر طلا يي نبود و دنيا ي امروز ما نيز طلا يي نيست .
عصر چوب – عصر حجر – اوليه 200000 سا ل دوام يافت ؛ و اينكه حدود 30000 سا ل پيش از تو لد مسيح ، اجداد ما از روي اب به استرا ليا رفتند ؛ پس اجداد ما كود ن نبودند؛ ا نا ن از هيچ، همه چيز ساختند . در اغاز هيچ نبود . همهمه كه بود .

9 روز از شهريورماه 86 رفت .
رضا تا با ن

این نخستین بار است که نامه برایت می نویسم .

در با مدا د سه شنبه ، 22 روز رفته از اردیبهشت ماه 1383، " هما " ، از تهرا ن پر کشیدو به سوی سرزمین هنر و اندیشه ، - پا ریس- شتا فت ؛ و فرزندما ن ... را با خود برد ! من ، هما ن روز در یاددا شت روزا نه ام نوشتم که :... مبارک با د این زیبا یی. تمامی آ ن روز ، تهرا ن هوا یی دم کرده دا شت و خا کستری بود .
...
... این نخستین نا مه ای است که برا یت می نویسم ؛ وعده ی آ ن را 12 روز ما نده از مهر ما ه ، داده بودم . وقتی به نوشتن می نشینم ، بتندی در می یا بم که سخن با هنر مندی که تما شا گر بسیا ر خوبی است ، سا ده نیست ؛ مگر نه اینکه تخیلش را در نشست ارا ئه ی پروژه ی دیپلمش در پا نزدهمین روز از تیر ما ه 1382 ، از جها ن هستی ، دیده بودم ! من در آ ن روز گرم تا بستا نی ، در یا فتم که تو ، " هنر را به عنوا ن یک یا ر ، یک انگیزه ، یک هدف و یک وسیله ی بیا ن دید و دریا فت ، بکا ر گرفته ای ".
تو ، بمن تما شا گر ، بروشنی گفتی که زما ن ، برا ی کسی که می دود ، کمتر از فردی که ایستا ده ، می گذرد ؛ چرخش فرم در فضا ، به گرد نقطه ای – گویی در خلاء- که بهم می پیوستند و از هم رها یی می جستند و از شکلی به فرم دیگر رخ می نمودند را که بیا ن بیکرا نگی هستی بود ، به من ، نشا ن دادی و آ موختی .
...
" کوته " ، این اندیشمند بزرگ در " فا وست " ، می گوید : کسی که فرصت به دست آ ورده است ، نبا ید از دست بدهد . تو ، اکنون پس از پیمودن را هی نا هموار ، افزار کا رت را بخوبی و شا یستگی ، جمع و جور کرده ای ؛ مواظب با ش ، با دست و دندا ن ، آ نچه تا امروز بدست آ ورده ای را سرسختا نه نگه دار . گا هی ، بدور و برت نگا ه کن ، که اینها یی که می خوا هی مورد پسندشا ن با شی کیستند . " آ یا برا ی پسند افتا دن در چشم این چنین کسا ن ، این همه درد سر لا زم است ؟".
می توا ن از احسا سا ت و عواطف بسیا ر شدید ، چیزی سا خت که در ر ا ستا ی ارتقا ء به سطوح با لا ی اندیشه و خلا قیت ، حرکت کند ؛ بند ها یی که به هر بها نه به دست و پا یت خواهند افکند را پا ره کن و خود ، رها کن . خودت را دست کم مگیر . خود را بشنا س؛ همواره در معا شرت ها یت اندازه نگهدا ر. جا یت را در کا روا ن پر جنبش هنر و اندیشه ی هزاره ی سوم ، با سما جت و برد با ری ، پیدا کن .
میدا نم که "خود بودن "، ا ن هم در آ ن دیار خشن بظا هر دلفریب ، سخت است و طا قت فرسا . تو بهتر و روشن تر از من می دا نی که خلق آثار جا ویدا ن توسط " بتهون "، و "برا مس"، چه بود .
بدرود -
تهرا ن – یک روز ما نده از ما ه مهر 1383 خیا می

نانوایی - آژا نس - پائیز

در انتظار خرید نا ن ، در صف ایستاده ام . روز درنیمه است و کارگرا ن دست شسته از کارنیز ،با نظمی و آرامشی دلنشین ایستاده اند . خانمی جوا ن با بچه ای در آغوش این پا و آن پا می شود و نفر ششم است . مردی آراسته ، بلند قامت و درشت استخوان ، صف را سا ن می بیند و در جلوی نفر اول می ایستد . در دهه ی پنجم زندگی است . به گما ن کارمندی بوده که اکنون ، بازنشسته است ؛ و خانه اش امروز جایگا هی بلند یا فته وصاحب خا نه است . مستاجر نیز دارد . رو به صف ، نفر اول را که مردی است کوتا ه قد ، و لبا س کار کارگرا ن ساختما نی بر تن دارد ، مخا طب نموده و میگوید : تنها یک نا ن بربری میخواهد . سر صحبت با آ ن مرد را می گشا ید و تنها خود سخن می گوید و می خندد . در می یا بد که آن مرد کارگر ، سه نا ن می خواهد ؛ می گوید : چهار نا ن بگیرد و یکی با او بدهد . پیشنها دش را قبول شده می پندارد و ادامه سخن می دهد . خمیر قد کشید و سوار بر پارو ، به آ رامی در تنور گرم ،جا گرفت و نان شد ؛ بیرون پرید و به ردیف گرسنه گا ن چشم انتظا ر رسید . نفر اول ، سه نا ن خود گرفت و آرام از جلوی آ ن مرد بلند قد آراسته ، رد شد و برا ه خود رفت ...
...

را ننده ی آژانس
خورشید، رنگ باخته و خود را از شهر جمع می کند . وقت دلگیر بعد از ظهر جمعه است . اتومبیل پرا یدی جلوی آ پارتما نی می ایستد . را ننده پیاده می شود و زنگ آ پار تما نی می فشرد و می گوید : " آ ژانس " ؛ خمید ه است این مرد را ننده ، و اتومبیلش آرم آ ژانس ندا رد . بیش از هفتا د سا ل سن دارد. به جمعیت ولو شده ی در جلوی دکا ن ساندویچ فروشی چشم می دوزد و سری تکا ن می دهد .
دو دخترریز استخوا ن کوله بر پشت ، از مجتمع آ پا رتما نی بیرون می آ یند و سری می گردانند تا اتومبیل آژا نس را بیا بند . راننده ی آ ژانس نیز با تعجب می پرسد : شما مسافرهستید ؟ دخترا ن که گویی در انتظا ر را ننده ی جوا ن بودند می گویند : بله . ...
...

پائیز
ابر ، سا یه بر زمین می چسپا ند . روشنی و تیرگی ، که بدنبا ل هم می دوند ؛ کرما و سرما . و این ، پا ئیز است . رنگین است این اعتدا ل پا ئیزه . چون با زی ما ه با زمین و زمین با خورشید چهر .
نجوا ی درخت سپیدار بلند قا مت ، که می رود تا دست در گیسوا ن ابرها ی با زیگوش اندازد ، را می توا ن شنید .
زاغی ، در دورمی خوا ند ؛ سکوت کوه در هم می شود . صدای بم و گرفته الاغی از باغی در سینه ی کوه در دره می پیچد و به آوای چند میلیون سا له روان شده در دره می پیوندد .
پائیز 1387

سرویس مدرسه

در صف نا نوا یی می ایستم ؛ چند دقیقه ا ی از نیمروز گذشت . صدا ی شا دی بچه ای من را به خود می خواند؛ سر می چرخا نم ، در خیا با ن که بیشتر کوچه است تا خیا با ن ، و دو طرفه اتومبیل رو هم هست ، اتومبیلی در گذر است ؛ بر بدنه ی آ ن نوشته شده " تا کسی بی سیم پا سارگا د "؛ پسر بچه ای نیمه ی تن خود را از شیشه در عقب به بیرون کشا نده و شادی می کند . را ننده مرد جوانی است که ریشی سیاه دارد . چند بچه ی دبستا نی دیگر در "پراید"، بهم کره زده شده اند .بچه ها با سرویس مطمئن، به دبستا ن رفته و شادی کنا ن به خا نه بر می گردنند . امروز پنجشنبه است .
...
در بزرگراه به سوی خا نه بر می گردم ؛ نا ن خریده ام .در پشت چرا غ قرمز سه راه می ایستم . ماشین ها، بسرعت بدنبا ل هم می دوند و بازی می کنند . اتومبیل "پرایدی"،از راه می رسد ؛ بی توجه به چراغ قرمز عبور ممنوع ، نیم چرخی می زند و می رقصد و در دل شا ید بمن ترسوی ایستا ده در پشت چرا غ قرمز می خندد ؛ بر در آن نوشته شده " آ موزشگا ه را نندگی ..."، نشا نه ی سه گوش زرد رنگ "احتیاط" ، درسپر عقب آ ن، در من نقش می بندد . را ننده زن جوا نی است . این اتومبیل نیز سرویس مدرسه است! سپیدی مقنعه ی دختر دبستا نی سر بیرون آورده از شیشه ی عقب ، من را در جای خود، میخکوب می کند . بوق ممتد اتومبیل ایستا ده در پشت ، من را به خود می آ ورد . چند دقیقه ای به یک بعداز نیمروز ما نده است . بچه ها با سرویس مطمئن ، به مدرسه رفته و شا دی کنا ن به خانه بر می گردنند. امروز پنجشنبه است .
...
نا ن خریده ام ؛ به کوچه ی خا نه ی ما ن می رسم و می پیچم . به آ ینه های اتومبیل چشم دوخته وبه آ را می به در پارکینک نزدیک می شوم . هنوز شها مت آ ن زن جوا ن راننده ی سرویس مدرسه در بزرگراه در من می جوشد که چون شها ب ، اتومبیلی از را ه می رسد و بی هیچ تا مل از کنا رم می گذرد . راننده زنی است جوا ن ؛ و سرویس، سرویس مطمئن مدرسه . شاید بچه ها گرسنه اند و باید زودتر به خا نه برسند . امروز پنجشنبه است .


23 آ با ن ما ه 1387 – تهران
رضا تا با ن

حیا ت بر روی سیا ره ی زمین

از 4500 تا 570 میلیون سا ل پیش ، ترکیبا ت پیچید ه ی آ لی ، از مواد شیمیا یی غیر آ لی سا ده یکا مل می یابند .در این دورا ن ، پیش از همه ، با کتری ها و جلبک ها پدید می آ یند .در پا یا ن این زما ن ، جا نورا ن نرم تن دریا یی و آ ب شیرین ، ما نند کرم ها ، مدوزها و اسفنج ها ، گسترش می یا بد .
... از 570 تا 225 میلیون سا ل پیش در شش دوره ی کا ملا متما یز از هم این چنین تکا مل رخ می دهد :
_طی 70 میلیون سا ل آ غا زین این دورا ن ، شما ری از گروه ها ی جا نورا ن دارای صدف و پوشش سخت آ هکی و شاخی می گردند ؛ از جمله ی این ها ، با زوپا یا ن ، اسفنج ها و سخت پوستا ن هستند .
_ در طی 70 میلیون سا ل بعد، ،بی مهرگا ن سخت پوست ، بویژه با زو پا یا ن ، پا بر سرا ن، شکم پا یا ن گسترش می یا بند ؛ مرجا ن ها و نرم تنا ن دوکفه ا ی و .. پدید می یا بند . نخستین ما هی ها – که تنها از با قی ما نده ی فلس ها ی شا ن شنا سا یی شده اند – در آ ب شیرین ، تکا مل خود را آ غا ز می کنند .
_ طی 35 میلیون سا ل بعد ، در آ غا ز تجمع گیا ها ن آ وندی بیدا نه و سپس بند پا یا ن کژدم ما نند ، بر خشگی چیره می شوند . در آ بها ی شیرین ، ما هی ها ی کوچک ، کژدم آ بی فراوا ن می گردد .در دریا ، بی مهرگا ن ، بویژه زنبق دریا یی ، مر جا ن ها ، با زو پا یا ن و کیسه تنا ن بسیا ر فرا وا ن اند .
_ طی 50 میلیون سا ل بعد ، ما هی ها ی زره دار ، ما هی ها ی استخوا ن دارفلس دار، در آ بها ی شیرین گسترده می شوند .در این زما ن ، دریا محل زندگی کوسه ما هی ها و ما هی ها ی خا لدار است .
_ طی 65 میلیون سا ل بعد ، گروه بزرگ و مهم دو زیستا ن در درازنا ی زما ن ، خزندگا ن را پدید می آ ورند ، که آنها نخستین مهره دارا نی هستند که همواره در خشکی زندگی می کنند . در این زما ن مخروط دارا ن و سرخس ها ی درختی تکا مل می یا بند . سنجا قک ها و حشرا ت دبگر پدید می یا بند . کوسه ما هی ها در دریا چیرگی دارند . در آ بها ی کم ژرفا ، با زو پا یا ن ، مر جا ن ها ، پا برسرا ن ، اسفنج ها و زنبق ها ی دریا یی فراوانند .
_ طی 55 میلیون سا ل بعد ،خزند گا ن شبه پستا ندا رما نند " دیمترودون"،بر خشکی حکمفرماست. دو زیستا ن بزرگ اندک شما رند. در این دوره بسیا ری از کوسه ما هی یا ن از بین می روند .جنگلی از سرخس ها ی دا نه دار ، خشکی نیمکره ی جنوبی را می پوشا ند . شکل های نوینی از زندگی گیا هی در نیمکره ی شما لی شکفته می شوند .
... از 225 تا 65 میلیون سا ل پیش ، در سه دوره ی کا ملا متما یز از هم اینگونه تکا مل رخ می دهد :
_طی 35 میلیون سا ل آ غا زین این دورا ن بدنبا ل خزندگا ن شبه پستا ندار ما نند " سینودونت"، که نیا ی پستا نداران است ، جانوران کوچکی که نیا ی دینوسورها است پدید می آ یند . پنجه گرگیا ن ، دم اسبیا ن ، سرخس ها ی دانه دار کمیا ب تر می شوند .
_طی دوره ای 54 میلیون سا له ، در محیط ها ی دریا یی، بازوپایان وپا برسران از نوع آ مونیت زندگی می کنند . ماهی ها ی استخوان دار ، کوسه ما هی ها نیز هستند . دینوسورها ی بزرگ و پستا نداران کوچک در خشکی زندگی می کنند ." آ رگئوپتریکس"، نیا ی پرندگا ن، با ل پرواز می یا بد .
_ طی دورها ی برابر 71 میلیون سا ل ، در خشکی گیا ها ن گلدار مانند ماگنولیا پدید می آ یند . در دریا ما هی ها ی استخوا ن دار امروزی در کنا ر خار پوستا ن دریا یی و نرم تنا ن دو کفه ای تکا مل می یا بند . در پا یا ن این دوره ، دینوسورها ی بسیا ر درشت اندا م ، نا گها ن از بین می روند . انوا ع نوینی از پستا نداران کوچک کیسه دار ، شبیه موش حشره خوار تکا مل می یا بد .
... از 65 میلیون سا ل پیش تا امروز در دو دوره ی کاملا مشخص ، اینگونه تکا مل رخ می دهد :
_ در آغا ز پستا نداران بسرعت تکا مل می یا بند و گونه ها ی ویژه ای ما نند میمون لمور پدید می یا بد . پرندگا ن تکا مل می یا بند .از آنجمله پرندگا ن درشت اندامی که قادر به پرواز نیستند . ما هی ها ، خزندگان و بی مهرگان همسا ن انواع کنونی شا ن می شوند .
_ از 5/2 میلیون سال تا به امروز ،پستانداران بزرگ ما نند ماستودونت ها ، گربه ها ی دندا ن شمشیری ، و نهنگ ها ی آ بی مهمترین گروه ها را تشکیل می دهند .
در 1000000سا ل گذشته ، یخچا لها به تناوب بزرگترین بخش نیمکره ی شمالی را می پوشا ند ؛ برخی جانوران کوچ می کنند و برخی دیگر ما نند کرکدن پشم دار خود را با سرما همساز می کند . بدنبا ل آن ، انسا ن آغازین که ابزار سنگی می سازد و آتش را می شناسد ، و سپس انسان نوین می آ ید .

آغا ز حیا ت بر روی سیا ره ی زمین

همچنا نکه زما ن اندازه گیری شده به وسیله " سا عت "، به سا عت ها، دقیقه ها و ثا نیه ها، بخش بند ی می شود، " زما ن زمین شنا ختی " ،نیز به دورا ن ها ، دوره ها و دور ها، تقسیم شده ا ست .
نخستین دورا ن ، که " پرکا مبرین "، نا م دارد ، فاصله ی زما نی بین تشکیل پوسته ی زمین ، در حدود 4600 میلیون سا ل پیش ، تا زما نی را در بر می گیرد که در حدود 570 میلیون سا ل پیش ، برا ی نخستین با ر در تا ریخ زمین، شواهد شکل ها ی گونه گون زندگی ، به صورت بقا یا ی فسیلی ، به فراوا نی یا فت می شوند ؛ بدینسا ن دورا ن "پرکا مبرین "،که برخی از زمین شنا سا ن آ ن را به دو بخش " آ رکئوزوئیک " و "پروتروزئیک"، تقسیم می کنند، تقریبا90%زما ن زمین شنا سی را در بر می گیرد .
سه دورا ن دیگر که فا صله ی زما نی از پا یا ن "پرکا مبرین " ،تا کنون را در بر می گیرند عبا رتند از :
_ دورا ن "پالئوزوئیک" (دیرین زیستی)، از 570 تا 225 میلیون سا ل پیش .
_ دورا ن " مزوزوئیک" ( میا نه زیستی )،از 225 تا 65 میلیون سا ل پیش .
_ دورا ن "سنوزوئیک" ( نو زیستی ) ، از 65 میلیون سا ل پیش تا کنون .

بطور کلی در دوران پا لئوزوئیک ، بی مهرگا ن و مهره داران نسبتا سا ده ما نند ما هی ها و دوزیستا ن و خزندگا ن آ غا زین ، پدید آمدند .
دورا ن مزوزوئیک ، زما ن پیدا یش و چیرگی خزندگا ن بزرگ ما نند دینوسورها بوده است .
دورا ن سنوزوئیک ، که دورا ن معا صر است ، زما ن چیرگی پستا ندارا ن است .
...
دورا ن ها به واحد ها ی کوچکتری به نا م دوره بخش بند ی شده اند ؛ و دوره ها به دور ها یا " سیستم " بخش شده و هر دوره یا " سری" ، خود به " اشکوب ها " ، تقسیم می شوند .

شهر و حا شیه نشینی

در انسا ن شناسی – آ نتروپولوژی- ، حا شیه نشین ، به فرد یا گروهی گفته می شود که فرهنگ اولیه خود را بدون اینکه فرهنگ ثا نویه را جایگزین نما یند ، از دست داده اند ؛ و یا در عا لم برزخ قرار می گیرند .
حا شیه نشینا ن را کسا نی می دا نند که در شهر ها زندگی می کنند ، ولی بدلیل مجمو عه ی عوامل نتوا نسته اند جذب نظا م اقتصا دی ، ا جتما عی شهر شوند ، و به عنوا ن یک شهر وند از امکا نا ت و خد ما ت شهری بهره ببرند .
حا شیه نشینا ن در حا لی که در دل یا حا شیه شهر جا ی د ا رند ، فرهنگ روستا یی را همچنا ن حفظ نموده اند؛ ولی خود را شهری می دا نند .
" را برت پارک " ، در این خصوص می نویسد : انسا ن حا شیه نشین ، شخصیتی ا ست که از بر خورد یا پیوند دو نظا م فرهنگی متفا وت ، یا متخا صم بوجود می آ ید . چنین موجود دو رگه ای ، در آ ن واحد نسبت به هر دو فرهنگ احسا س بستگی دارد ، ولی از طرف دیگر ، خود را کا ملا به هیچ کدام متعلق نمی داند . به نظر "پارک " ، انسا ن حاشیه نشین ، به علت انزوا طلبی و گوشه گیری ، نمی تواند با اراده ی استوار و قوی ، به فعا لیت خود ادا مه دهد و به خا طر نا با وری در قبا ل ارزشها ، هنجا رها و بیگا نگی با موقعیت جدید ، از جا معه کنا ره گیری می کند و در حا لتی معلق ، در حا شیه ی اجتما ع جا ی می گیرد .
" چا لز آبرامز " ، در مورد ویژگی حا شیه نشینی معتقد است : ساختما ن یا بخشی از شهر که در آ ن ویرا نی ، نا رسا یی عرضه ی خد ما ت درما نی ، ترا کم زیاد جمعیت در وا حد مسکونی ،فقدا ن آ سا یش لا زم و خطرا ت ناشی از عوا مل طبیعی ، نظیر سیل ، دیده می شود .
در فرهنگ شهر نشینی ، حا شیه نشینی مترا دف با مفا هیمی چون زا غه نشینی و آ لونک نشینی ا ست .
حا شیه نشینی از لحا ظ فر هنگی ، انزوا طلبی ، احسا س غریبه بودن ، و ببیگا نگی ا ست .
حا شیه نشینی از لحا ظ روا نی ، پریشا نی و تقدیر گرا ئی ا ست .
حا شیه نشینی از لحا ظ اقتصا دی ، فقر، اشتغا ل در بخش غیر رسمی و بی ثبا تی شغلی ا ست .
حا شیه نشینی از لحا ظ بهدا شتی ، مترادف فقدا ن یا نا رسا یی سیستم خدما ت بهدا شتی – درما نی ا ست
حا شیه نشینی از لحا ظ ا جنما عی ، پا ی بند به سنت ها و ارزشها ا ست .
... ویژگی اجتما عا ت حا شیه نشین را می توا ن در فقدا ن تخصص ، بی سوا دی و کم سوا دی ، در آ مد پا ئین ، فرهنگ مستقل و ... نیز بیا ن دا شت .
حا شیه نشینی تا حدود زیا دی ریشه در مها جرت دارد ؛ تحت تا ثیر پا را متر ها یی چون : فقر اقتصا دی ، بی سوا دی ،ندا شتن تخصص ، تعا رض فرهنگی ، هویت قومی و فرهنگی و ...
...
اسا س بررسی حا شیه نشینی در ایرا ن ، ابتدا از تهرا ن شروع شد . بنظر می رسد ، اولین اجنما عا ت آ لونک نشین در تهرا ن به سا ل 1311 بر می گردد ؛ با این یا د آ وری که بعد 28 مرداد سال 1332 ، بویژها ز سا ل 1335 این پدیده رخ نمود . تهرا ن تا شهریور ما ه 1359 نزدیک به 10450 خانوار و 4500 آلونک رادر خود جا ی داد .

سبزی فروش - تورم - پرچم

روز ، دو ساعتی است که آ مده است . سبزی فروشی جوان ، د کا نش را آ ب و جارو می کند . زبا له ها را که خیا ر و هویج پلا سید ه و خرده سبزی است ، به جوی آ ب می ریزد .
شلنگ آ ب ، با تما می توا ن بدور خود می پیچد و آ ب را بسرو روی زبا له ها ی هل داده شده در جوی ، می پا شد و آنها را به جلوی دکا ن همسا یه می را ند
سبزی فروش مردی است درشت استخوا ن و بلند قا مت ؛ سفید روی .؛ از مردما ن کوهپا یه ی سبلا ن ؛ با ریشی انبوه، بدون سبیل . به یاد " سولژنیتسین " ، آ ن روشنفکر نا را ضی روس ، می افتم .
با خطی نا خوش ، بر پاره مقوای کا رتنی که بر دیوار دکا ن چسبیده شده ، نوشته است :" انوا ع سبزیجا ت و صیفیجا ت ! برا ی پاک خرد پذیرفته می شود . سوپر آ ذربا یجا ن !
بشکه ای شکم بزرگ ، آ بی رنگ و پلا ستیکی ، با شلنگ آ ب در حا ل پر شدن است . به گما ن ،برا ی صرفه جویی در مصرف آ ب ، سبزی فروش، با بطر ی نوشا به – نوشا به ی خا نواده - آ ب از بشگه بر می دارد و بر پیاده رو و سبزیجا ت می پا شد . بشگه ، به یکبا ره در جوی ، خا لی می شود و آ ب ، در سطح شیب دار جوی ، زباله ها را از جلوی دکا ن همسا یه بر می دارد و به دورتر می برد و می کارد .
و اینک ، سبزی فروش ، آ ما ده کاسبی است .
زنی جوا ن با اسکنا سی 500 توما نی در دست ، از اتومبیلش پیا ده می شود و به سوی سبزی فروش می رود . -گویی بدهی خرید دیروزی اش است – سلا م می گوید . سبزی فروش نا را ضی ! پاسخی نمی گوید . شاید نمی شنود ! در چهره ی سبزی فروش ، احسا سی نیست . 500 توما نی که پولی نیست . پس تشکر ندارد .
رضا تا با ن - شنبه 13 مهرماه 1387 –

...
تورم
خانم جوا ن ، در پا ی صندوق میوه فروشی ، یخ بست و میخکوب شد . صدا ی آرا م و محجوبش را می شنوم ؛ به صندوق دار می گوید :" اشتبا ه نکرده اید ؟ " . قلم در دست صورت خریدش را جمع می بندد . اشتبا هی در کار نیست . تورم است !
دو محصول ، ایرانی و واردا تی ، که در کنا ر هم آ رمیده اند من را به خود می خوا ند . پسته ی خا م با تکبر در طبق لم داده است . بر شکم طبق نوشته شده : کیلویی 5500 توما ن . پرتقا ل ها ی وارداتی هم اندازه و همرنگ ، در کارتن بهم چسبیده اند . با بها ی کیلویی 3200 توما ن .

...
پرچم
دور تا دور پشت با م د کا ن ساندویچ فروشی ، با پرچم کشورها ی گونه گون ، تزئین شده است . رنگ آ بی تا بلوی بلند و پهن ، با آن درفش ها ی رقصا ن در باد پا ئیزی ، کشتی د زد ا ن دریایی را که این روز ها دوبا ره کار از سر گرفته و را ه بر کشتی ها می بند ند ، را زنده می کند . در پشت این پرچم ها ی رنگا رنگ ، و در استتا ر تا بلوی بلند – که به بلندی یک آ پا رتما ن است – کار گاه سوس پزی، پنها ن است .- بی مجوز !
از شا گرد ساندویچ فروشی می پرسم : این همه پرچم ، آ ن هم ما ل کشورهای بیگا نه ، بر گرد با م برا ی چیست ؟ می گوید : یعنی ، " زیتون "، ساندویچ فروشی بین المللی است . چشم من به تابلوی نئون رقصا ن داخل دکا ن می افتد ؛ جا یی که تما می مشتریا ن ، خواسته و نا خواسته ، آ ن را با ید بخوا نند :
" زیتون ، شعبه ای ندارد .
14 مهرما ه 1387 تهرا ن – رضا تا با ن

شما چه سا زی می زنید - دبستا ن -

اتومبیلی خا ک بر سر و رویش چسبیده در پیا ده رو می ایستد ؛ جاوی در تعمیرگاه مکانیکی .مردی جوا ن از آ ن پیاده می شود ؛ چشم به این سو و آ ن سو می چرخا ند . سر مکانیک را می جوید . سرمکانیک در خیا با ن است ؛ از این ور به آ ن ور خیابا ن به ویزیت اتومبیل ها ی بیما ر می شتا بد ؛ را ه نمی رود ؛ می دود . شاگرد مکانیک ها ی ریز و درشت ، ابزار در دست ، بی شتا ب و آ رام ، در کارگا ه و پیا ده رو ، ول اند .
راننده ی اتومبیل خا ک بر سر و روی ، آ را یش برخی از جوانا ن امروزی دارد ؛ ابرو ها بدقت ، آرایش شده است .
آهنگی با ریتم عربی ، که " دام دام " کوبش بر " تمپو " ، ساز اول است ، در فضا چون دیو باد می چرخد ؛ آوای زنی جوان در آ ن میا ن شنیده می شود . با احتیاط و پوزش ، از مرد جوان راننده می پرسم ؛ این چه موسیقی است؟ می گوید : قدیمی ! چیزی دستم را نمی گیرد . می گویم : موسیقی ایرا نی و یا عربی که نیست . موسقی ترک عثما نی هم که نیست . جوان را ننده ، با تعجب نگا هم می کند و چیزی نمی گوید . می گویم : موسیقی کلا سیک ایرا نی یا غربی هم که نیست . " راک "، " جاز "، ، پاپ "، " رپ " و ... هم که نیست . سر مکانیک ، سرش را از داخل موتوراتومبیلی که سرگرم تنظیم آ ن است به سوی من می چرخا ند و می گوید : موسیقی کلا سیک است ! سر در گم تر می شوم و از سئوال خود پشیما ن .
را ننده ی جوا ن از من می پرسد ، " شما چه سا زی می زنید ؟ بر جا ی خود میخکوب می شوم .
راننده ی جوا ن پیرهن سیا ه بر تن ، در خدمت سربا زی است و فوق دیپلم " دامپروری " ، است .
رضا تا با ن – 12 مهر ماه 1387

... دبستا ن
از جلوی مدرسه ای پسرانه رد می شوم ؛ ما درا ن جوا ن ، در پیاده رو ، در جلوی در مدرسه به انتظار فرزندا ن شا ن ایستا ده اند ؛ با هم گپ می زنند .
همهمه و جیغ بچه ها در فضا می دود و بازی می کند . صدای زیر زنا نه از بلند گوی مدرسه ، به روشنی شنیده می شود . می گوید : ... آ فرین به بچه ها ی خوشگل . درست شنیده ام ! مگر مدرسه پسرا نه نیست ؟ پس ، توصیف خوبی پسرآ ن هم خوشگلی است !
مادری گوشی بر گوش چسبا نده و آ دا مس در دها ن چرخا ن ، با صدا ی کفش نوک تیزش ، من را به خود می آ ورد .

ساختارهای نما دین نیرومند

انسا ن در بر خورد با بیکرا نی زما ن کیها نی و کوتا هی زندگی انسا نی ، سا ختا رها ی نما دین نیرومندی آفریده ا ست .
دو نقطه نظر دور از هم در مورد زما ن برا ی ما مطرح می شود و ما تلا ش می کنیم پیوندی بین آ ن دو بر قرار کنیم . در یک سو تجربه ی کو تا هی عمر در زیر افق مرگ ا ست . این تجربه بنیا نی در سکوت تحمل نمی شود . نا له ها ی رنج با مویه ها ی شاعرا نه ای که جا ن بخش الها م ها ی شعر است به کلام در می آید . کنا ر این مویه ها ، مجموعه ی خرد عامیانه قرار دارد که با استعا ره های سر شار از فلسسفه ، از گذر زمان سخن میگوید .
می گوئیم که زمان جریان می یابد ، یا پرواز می کند ؛ به این معنا که گذر مخیلا نه ی آ ن نمی گذارد زما ن حال همیشه با ما بما ند . هم چنین می گوئیم که تجربه ها ی جدید ما در گذشته گم می شوند و با افتا دن در این ورطه ، دیگر تغییر پذیر نیستند ؛ حتی اگر خاطره ای که آن ها را برای ما حفظ می کند با فراموشی به نا بودی تهدید می شود . باز هم می گوئیم که آینده ، که هم در آرزویش هستیم و هم از آن هراس داریم ، نا مطمئن ا ست ؛ اگر چه رویدادهای هراس آور بیش از حد سریع و رویدادها ی آرزو شده ، بیش از حد آهسته رخ می دهد ؛ و در هر حال آنچه روی می دهد محا سبه و پیش بینی را با طل می سازد .
در مقابل این نماد سازی ساده برا ی تجربه ی کذر زما ن در یک هستی بسیار کوتاه ، نماد سازی برای بیکرانی زما ن کیها نی انجا م می شود که بی تزلزل در چرخه ها ی بزرگ سا ل ، فصل و روز می گردد . می گوئیم که این زمان بر همه چیز محیط ا ست و آ ن را با نماد یک فضا ی بزرگ و بی حرکت نشا ن می دهیم . به این ترتیب می گوئیم که هستی ما " در" زما ن رخ می دهد و منظورما ن از این استعا ره ی فضا یی، پیشی زما ن ا ست بر اندیشه ، که در آرزوی مشخص کردن معنا ی زما ن و احاطه بر آ ن ا ست .
بهمن ما ه 1370 تهرا ن

اندازه گیری لحظه ها
زما ن هم آشنا ترین و هم گیج کننده ترین مفاهیم ا ست . مفهو می ا ست که انسا ن می داند هیچگا ه به طور کامل آ ن را درک نخواهد کرد . حد اکثر امید واری این است که از زما نی که در اختیار هر فرد قرار می گیرد بتوان حداکثر استفاده را کرد .
زما ن را چگونه می توان اندازه گرفت ؟ درازا ، حجم ،جرم یا انرژی ؟ تقریبا همه ی پدیده ها ی مادی جها ن پیرا مون ما در برابر انسا ن تسلیم شده اند ؛ اما زما ن ، یک استثنا ء است . نمی توا ن تکه ای از زما ن را برید و آ ن را با تکه ای دیگر که از جا یی دیگر تهیه شده است مقایسه کرد . برا ی اندازه گیری زما ن ، باید پدیده ی دیگری را که تحت کنترل ما قرار دارد و بطور یکسا نی تکرار می شود ، بر گزینیم . ما خود زما ن را اندازه گیری نمی کنیم ، بلکه مظا هر و رخنمون زما ن را از را ه گزینش یک پدیده ی طبیعی ، اندازه می گیریم .

...

گا هشما ری و تقویم
از روزگار کهن ، مشاهده ی آ سما ن در روز و شب ، پیچیدگی حرکت ستا رگا ن را آ شکار ساخته بود . یک گردش کا مل زمین به دور خود ، در ارتبا ط با ستا ره ی قطبی ( یک روز نجومی ) ، چهار دقییقه کمتر از بیست و چهار سا عت ا ست . تما شا ی خورشید بر گرد " دایره ی بروج " ، با سیزده قمرش ، 365 و یک چها رم روز به طول می کشد .این حرکت هر روز کمی میا ن خورشید و ستا رگا ن فاصله می اندازد و یک روز خورشیدی بیست و چها ر ساعته پدید می آ ید . گردش ما ه نیز به دور زمین – یعنی از یک ما ه تا ظا هر شدن ما ه نوی دیگر – حدو د 5/29 روز به طول می انجا مد . تما می این اطلا عا ت به دقت توسط ستا ره شناسا ن و منجما ن با بلی در 1800 سا ل پیش از میلا د ، تهیه شده بود . از این اطلا عا ت برا ی تهیه یک تقویم قمری استفا ده شد که در آ ن ، ما ه را گا ه 29 روز و گاه 30 روز در نظر می گرفتند . پیش بینی و تعیین این فوا صل به دا نش قابل توجهی در مورد حرکت ها ی ظا هری خورشید و ما ه نیاز داشت . مصری ها که زندگی شا ن با طغیا ن رود نیل پیوند داشت ، تقویمی تهیه کرده بودند که سا ل را دقیقا 365 روز در نظر می گرفت . این امر هر چها ر سا ل ، میا ن سا ل تقویم و سا ل خورشید ی و بنا بر این سا ل کشا ورزی ( فصلی )، یک روز فا صله می انداخت . از این قرار ، سا ل رسمی ( تقویم )،تنها هر 1460 سا ل یکبا ر با سا ل خورشیدی ، انطبا ق پیدا می کرد .
نقش تقویم از دورا ن با ستا ن تا کنون تغییر نکرده ا ست . تقویم ، تکرار دوره ای پدید ه ها ی طبیعی نظیر جذر و مد ، فصل ها ، ا عما ل انسا نی نظیر مرا سم مذهبی و مدنی را نشا ن می دهد . تقویم هم چنین گا هشما ری از حوا دث را امکا ن پذیر می سا زد ؛ به این ترتیب که هر حا دثه ا ی ، تا ریخ و مکا ن دقیقی در گذر زما ن ، نسبت می دهد . تقویم بدون تردید یکی از با ثبا ت ترین اجزا ی هر جا معه و یکی از خصوصیا ت ویژه ی آ ن ا ست .

...

ظهور آ کا دمی ها
در اوایل قرن هفدهم ، تلا شها ی زیا دی برا ی باز سا زی متن ها ی گمشده یا نا قص ریا ضی به عمل آ مد که این نشا ن از فرهنگ ریا ضی گسترده ای در حا ل پدید آ مدن بود . رخداد ها یی چون کشف قمر ها ی " مشتری" به وسیله ی " گا لیله "،برا ی ریا ضیا ت اعتبا ری فرا هم کرد . گا لیله این قمر ها را به نا م " مدیچی ها " ، که نشا ن خانوا دگی شا ن ستار ه ی مشتر ی بود " سیدرا مدیچی " ، نا مید . گا لیله اعتقا د دا شت که ریا ضیا ت کلید فهم زبا ن عا لم ا ست ؛ او گفت که: که " کتا ب طبیعت "، با الفبا ی ریا ضی نوشته شد ه ... مثلث ها ، دایره ها ، و سا یر ا شکا ل هندسی ، که بدون دریا فت آ ن ها ، نمی توا ن حتی یک کلمه از این کتا ب را فهمید .
آکادمی ها ی علمی ، طبق الگوی انجمن ها ی قدیمی ایتا لیا ، در اروپا شکل گرفت . بعضی از آ نها چون "آکادمی لینچی " ، که گا لیله به آ ن وا بستگی دا شت ، به وسیله ی حا میا ن هنر و علم ، پا یه گذا ری شدند . دیگر آکادمی ها ، گروه ها ی مستقلی از دانشمندا ن بودند که برا ی مبا د له ی کتا بهای تازه ، اخبار علمی وادبی، دیدن و تشریح جسد ، یا مشاهده ی ستارگا ن، به گرد هم جمع می شدند .
کتابها و مجله های چاپی ، بویژه در زمینه های علمی، هنوز کم شمار بودند؛ بنابراین، آکادمی ها ، کمک قابل توجهی به گسترش دانش می کردند .یکی از معروفترین این آکادمی ها ، به طور منظم با " آبه مارین مرسن"، در پاریس ملاقات میکرد و دانشمندات برجسته ای چون "بلز پاسکا ل"، " رنه دکا رت "، " و...را به خود جذب کرد .

ریشه ها ی ریا ضیا ت جدید

در بدو تاسیس دانشگا هها ی اروپا و در اوا خر قرن دوازدهم و ا وا یل قرن سیزدهم ، آ موزش ریاضیا ت در این دا نشگاهها تا اندازه ی زیا دی متا ثر از سنت ها ی دورا ن قدیم بود .در پا ریس ، آکسفورد و بولو نیا، برنا مه ها ی درسی ریا ضیا ت دروس چها ر گا نه ی حسا ب ، هندسه ، موسیقی و مثلثا ت بود ؛ با این یادآوری که مطا لعه ی الهیا ت که به روشن سا زی متون اصلی مسیحی منجر می شد ، مهمتر بحسا ب می آ مد و از این رو ، دانشکده ها ی هنر ، که درسها ی ریا ضی را عرضه می می کر دند نسبت به دانشکده ها ی حقوق ، پزشکی و بویژه الهیا ت ، اعتبا ر کمتری داشتند .
محتوا ی درسها ی ریاضی شا مل مفا هیم مقدما تی و شا مل مقدما ت حسا ب و اولین مقا له ها ی کتا ب اصول " اقلیدس " ، در زمینه ی هندسه بود . اگر چه ، اصول حرکت نیز در ا ثا ر ا رسطو ، مورد مطالعه قرار می گرفت .
در اواخر قرون وسطی ، ریا ضیا ت را در دو گروه از مردم که در مواردی فارغ التحصیلا ن دانشگا هها ی وا حدی بودندبه کا ر می بردند : یک گروه اهل کار و کسب از قبیل مسا حا ن ، مهندسین و حسا بدا ران بودند و گروه دیگر پزشکا ن و منجما ن ، که پا یگا ه اجتما عی با لا تر دا شتند .
تحولا ت ا قتصا دی در قرن چها ردهم ، توسعه شهر ها و با زرگا نی ، به بر آ مدن ریا ضی دا نها در جا معه کمک کرد . ریا ضی دا نا ن در " چرتکه خا نه ها "، مورد مشورت مرا جعا ن قرار می گرفتند . قرار داد ها و محا سبا ت را به زبا ن افراد عا می طرح و تنظیم می کردند . مسا یل با نکی مربوط به نرخ بهره ، تسعیر ، گردش و ارزش پول ، و توزیع سود را حل می کردند .
در ابتدا جبر به صورت ا مروزی آ ن فرمول بندی نشده بود ؛ یعنی از علا یم برا ی بیا ن کردن کردن را بطه ها ی بین ا عد ا د استفا ده نمی کردند . بلکه روا بط ممکن بین مقا دیر مجهول را رده بندی می کردند و روشها ی کلی تعیین آ نها را شرح می دادند .

منشاء اعداد

هزا ره ی سوم پیش از میلاد ، چه در بین دو رود – بین النهرین – و چه در مصر ، شاهد ظهور تدریجی مفهومی انتزاعی از اعداد بود . در آغاز هر عدد، به یک دستگا ه آ حاد مفروض منتسب ا ست . مثلا " چهار " در " چهار گوسسفند " و " چهار پیما نه گندم "،با نما د واحدی نوشته نمی شد . هم چنین ، دستگاهها ی گونه گون آحا د در میا ن خودشا ن به هم مربوط نیستند .مثلا واحد ها ی سطح ، هیچ رابطه ای ساده ای با واحد طول ندارند ؛ زیرا ارتباط آ ن دو – اینکه سطح را میتوا ن از ضرب طول و عرض حساب کرد -، هنوز در عمل معلوم نشده ا ست .
در پا یا ن هزا ره ی سوم پیش از میلاد ، کا تبا ن مصری و سومری ، طرز محا سبه ی سطح و حجم از طول ، تقسیم مزد بین کارگران ، محا سبه ی زما ن لازم هر کار از حجم ها ، تعداد انسا ن ها و نرخ ها ی کار را فرا گرفته بودند .
در آغاز هزاره ی دوم پیش از میلاد ، هر دو تمدن توا نسته بودند دستگاه ها ی شما رشی که به یکسا ن انتزاعی بودند پدید آ ورند ؛ هر چند که برا ی نمایش اعداد، راهها ی متفاوتی در پیش گرفته بودند. مصریا ن ، دستگا ه اعداد مکتوبی بر پایه ی ده داشتند ، یعنی نه تا از هر واحد را می شمردند و بعد به واحد با لا تر می رفتند .بعد از نه تا "یک "، نوبت می رسد به " ده"، و بعد از نه تا "ده" ، نوبت می رسد به "صد"، وا لی آخر . اما ، بر خلاف دستگا هها ی امروزی ، کتا بت اعداد" افزایشی " بود، یعنی برای یکا ن و دهگا ن و صدگا ن ، علایم جدا گا نه ای به کار می رفت که در صورت لزوم تکرار می شد .
مردم " بین دورود" – ببن النهرین - ، برای محا سبه ی ریاضی شا ن از پا یه ی شصت استفا ده می کردند ؛ و نخستین دستگاه شناخته شد ه ی مرتبه ها – ارزشها ی مکا نی – را به وجود آ وردند . علایم اعداد پس از پنجا ه و نه ، تکرار می شد و مقدار واقعی ، با توجه به ارزش مکا نی رقم در کل عدد مشخص می شد .

منشاء اعداد

هزا ره ی سوم پیش از میلاد ، چه در بین دو رود – بین النهرین – و چه در مصر ، شاهد ظهور تدریجی مفهومی انتزاعی از اعداد بود . در آغاز هر عدد، به یک دستگا ه آ حاد مفروض منتسب ا ست . مثلا " چهار " در " چهار گوسسفند " و " چهار پیما نه گندم " ، با نما د واحدی نوشته نمی شد . هم چنین ، دستگاهها ی گونه گون آحا د در میا ن خودشا ن به هم مربوط نیستند .مثلا واحد ها ی سطح ، هیچ رابطه ای ساده ای با واحد طول ندارند ؛ زیرا ارتباط آ ن دو – اینکه سطح را میتوا ن از ضرب طول و عرض حساب کرد -، هنوز در عمل معلوم نشده ا ست .
در پا یا ن هزا ره ی سوم پیش از میلاد ، کا تبا ن مصری و سومری ، طرز محا سبه ی سطح و حجم از طول ، تقسیم مزد بینکارگران محا سبه ی زما ن لازم هر کار از حجم ها ، تعداد انسا ن ها و نرخ ها ی کار را فرا گرفته بودند .
در آغاز هزاره ی دوم پیش از میلاد ، هر دو تمدن توا نسته بودند دستگاه ها ی شما رشی که به یکسا ن انتزاعی بودند پدید آ ورند ؛ هر چند که برا ی نمایش اعداد، راهها ی متفاوتی در پیش گرفته بودند. مصریا ن ، دستگا ه اعداد مکتوبی بر پایه ی ده داشتند ، یعنی نه تا از هر واحد را می شمردند و بعد به واحد با لا تر می رفتند .بعد از نه تا "یک "، نوبت می رسد به " ده"، و بعد از نه تا "ده" ، نوبت می رسد به "صد"، وا لی آخر . اما ، بر خلاف دستگا هها ی امروزی ، کتا بت اعداد" افزایشی " بود، یعنی برای یکا ن و دهگا ن و صدگا ن ، علایم جدا گا نه ای به کار می رفت که در صورت لزوم تکرار می شد .
مردم " بین دورود" – ببن النهرین - ، برای محا سبه ی ریاضی شا ن از پا یه ی شصت استفا ده می کردند ؛ و نخستین دستگاه شناخته شد ه ی مرتبه ها – ارزشها ی مکا نی – را به وجود آ وردند . علایم اعداد پس از پنجا ه و نه ، تکرار می شد و مقدار واقعی ، با توجه به ارزش مکا نی رقم در کل عدد مشخص می شد .

زیستن در کنا ر سیل

آب منبع طبیعی با ارزشی ا ست ؛ اما ، ضعف برنامه ریزی برا ی بهره وری از زمین و مدیریت ضعیف در مورد این منبع، منجر به آن شده ا ست که مردم هر چه بیشتری از سیل ها ی مداوم سهمگین آ سیب ببینند .
ظهور و سقوط برخی از تمدن ها ی بزرگ به دلیل فراوا نی ویا کمی آ ب رخ داده ا ست .برا ی دریافت این مهم ، لازم نیست به زما ن چندا ن دور بپردازیم ؛ بلکه کا فی است خشکسا لی دهه ی 80 میلادی را که بخصوص در سا حل ( کمربندی در غرب آفریقا و جنوب صحرا که بخشها یی از کشور سنگا ل، کشور موریتا نی ، و کشورها ی مالی ، نیجر و چا د را در بر می گیرد) رخ داد ، به یاد آ ورد تا عظمت فاجعه ای را که می تواند از فقدا ن آ ب ناشی شود ، در یا بیم .
فرهنک جها نی آ بشناسی یونسکو ، سیل را چنین تعریف می کند : " افزایش معمولا کوتاه مدت در سطح تراز آب یک رودخانه ، تا اوجی که سطح تراز آب ار آن اوج با آ هنگی آهسته تر عقب می نشیند" این بالا و پائین رفتن می تواند بارها رخ دهد .
چه اتفاق رخ داده ا ست که رابطه ی ما با پدیده ی طبیعی سیل خیزی تغییر کرده است ؟ پاسخ به این سئوال سه وجه دارد :
_ ما تغییر کرده ایم .
_ سیل خیزی تغییر کرده است .
_ درک ما از سسیل خیزی تغییر کرده است .
آ ب شناسان با بررسی سوابق با رندگی و جریا ن رود ، گزارشها ی مشخص کننده ی این مهم را فراهم می کنند که جریا ن رود به چه فراوانی ، به آ هنگ ها ی مختلف می رسد .
مدت جریان دراز مدت رود می تواند 2 مممتر مکعب در ثانیه باشد ؛ چنین رودی می تواند به طور متوسط ، هر 10 سال یکبار به آهنگ اوج 100 متر مکعب در ثانیه ، و بطور متوسط هر 100 سال یکباربه آهنگ 200 ممتر مکعب در ثانیه ، و به طور ممتوسط در هر 1000 سال یکبار به اهنگ 300 متر مکعب در ثانیه برسد؛ اگر آبگذر این رود با جریان مثلا 90 متر مکعب در ثانیه ، در محدوده ی کناره های خود ، سازگار باشد ، بنابراین ، پیرامون این کرانه ها را به طور ممتوسط هر 10 سال یکبار سیل می گیرد .
_ استفاده ی مکرر از عبارت " بطور متوسط " ، اهمیت دارد ، زیرا در مورد بیشتر رودها نمی توان زما ن وقوع سیل را از قبل پیش بینی کرد . چنین پیش بینی ، به بررسی دقیق وضعیت هوا نیاز دارد که با دانش امروزی نیز هنوز نمی توان زمان دقیق جریان سیل را پیش بینی کرد .آنچه که هم اکنون می توان گفت اینست که : احتمال وقوع سیلی با بزرگی معین ، طی دوره ی زمانی معین وجود دارد .
سیلی که می توان انتظار جریان آ نرا در هر 10 سال یکبار داشت را به اختصار " سیل ده سا له " نامند. در واقع ممکن ا ست که سیلی با این بزرگی پیش بینی شده تا 30 یا 40 سا ل هم رخ ندهد و در عین حا ل ، چه بسا که در مدت چند سا ل ، دو با ر چنین سیلی به وقوع بپیوندد ؛ اما " متوسط" فا صله زما نی بین چنین سیل ها یی 10 سا ل ا ست .

چرخند ها ی حا ره ا ی

همواره ، برفرا ز اقیا نوسها ی حاره ا ی ، خوشه ها ی ابر وجود دا رند . چرخند حا ره ای هنگامی ایجاد می شود که چند شرط لازم ما نند :
_ دما ی سطح اقیا نوس از 26 درجه سانتی گراد بیشتر شود .
_ رطوبت نسبی زیا د از سطح به با لا، تا ارتفاع 6 کیلومتر برسد .
_حرکت مارپیچی باد در سطوح پائین ، و با د ها ی واگرا در سطوح با لا ، جریا ن داشته با شد .
همزما ن پیش بیا ید .
به طور متوسط ، در حدود 80 چرخند حا ره ای در هر سا ل تشکیل می شود و با سرعتها ی بیش از چند ده کیلومتر در سا عت ، در جهت جریا ن با د یا جریا ن سمت دهنده ا ی که چرخند ها در آ نها جا ی می گیرند ، حرکت می کنند . در مواردی نیز ، حرکت یا جنبش چرخند ها ، بویژه به هنگا م جریان سمت دهنده ی ضعیف ، خیلی نا منظم و حلقه ها و چرخشها ی نا گها نی را در بر می گیرد .
...
در اکثر نواحی جها ن ، چرخند حا ره ا ی ، اصطلا ح عا می ا ست برا ی طوفا نی با صد ها کیلومتر قطر که بر فرازآ بها ی حاره ای ای ، با همرفت سا زما ن یافته و با باد سطحی ما ند گا ر ، با سرعت 62 کیلومتر در سا عت (32 گره دریا یی یا بیشتر ) ، تشکیل می شود .در سطح نا حیه ا ی ، به این چرخند ها ، معمولا نا م آدم ها را می دهند ؛ و یا برا ی شنا سا یی ، آ نها را شمار ه گذ ا ری می کنند . وقتی ا ین چرخند ها شدید می شوند ، با دما ی گرم و فشا ر سطحی کم آ تمسفری در مرکز ، و بادسطحی ما ند گا ر ، با سرعت بیش از 118 کیلو متر در سا عت حرکت می کنند ؛ در نیمکره ی غربی به آ نها "ها ریکن "، و در با ختر اقیا نوس آ را م شما لی " توفند " ، و در سایر نواحی " چرخند ها ی حا ره ا ی شدید " و یا هما ن " چرحند ها ی حا ره ا ی " می گویند .
مرکز چرخند ها در مرا حل کا ملا شکل گرفته یک " چشم " است ؛ که نا حیه ای ا ست نسبتا بی بارش ، با با دها ی سبک ، و قطری حدود چند ده کیلو متر ، که دیوا ری از ا بر ها ی باران زا ، با بادها ی بسیا ر شد ید ، که در موا ری سرعتشا ن از 200 کیلو متر در سا عت تجا وز می کند ، آ ن را در بر گرفته ا ست . – اطلا ق " چشم " ، به مرکز چرخند ، در دا نش هوا شنا سی کا ملا متدا ول می با شد.-
تغییر شد ت در چرخند ها ، معمولا فرا یندی ا ست تدریجی ؛ این چنین ا ست ضعیف شدن شدت چرخند ها به هنگا م حرکت بر فرا ز خشکی ها و یا آ بها ی سرد . اگرچه ، در موا ردی تغییر ناگها نی از " ها ریکن " تا " ها ریکن بسیا ر شدید" ، در مدت یک سا عت نیز رخ می دهد .
...
همه ی چرخند ها بر روی نوا حی خشک عبور نمی کنند ؛ اما با ید یا د آ ورد که بسیا ری از چرخند ها که بر روی خشگی ها ی زمین حرکت می کنند ، به درجا ت مختلف ، ویرا نی ها یی را ببار می آ ورند توا ن ویرا نی چرخند ها ی ترسنا ک ، که از دیو با د ها ی بسیا رشدید ، همرا ه با با رشها ی سیل آ سا ، و خیز آ بها ی همرا ه با توفا ن ، سیلا بها و زمین لغزشها و ... نا شی می شود بسیار شدید ا ست .
چرخند ها ی حا ره ای ، به عنوا ن فاجعه ای طبیعی نا گها نی ، بر خلا ف فاجعه ها ی طبیعی تدریجی، چون خشگسا لی ، به " زمینلرزه " به عنوا ن ویرا نگرترین رخدا د طبیعی ، قا بل قیا س است.

آ بکند بود و باد رفت

هوا پیمایی که ما را از مهرآبا دتهرا ن ، به زا هدا ن برد ، دربالای کویر ایرا ن زمین ، به پیش قرا ولان خورشید که در رده های خاکستری ، لاجوردی ، ارغوانی و نارنجی آرایش یافته بودند رسید . دگر بار این خورشید بود که در میانسالی5/4 میلیارد ساله خود ، می رفت تا چهره به چهره ی سیاهی شب کویر ، این جوان 185 میلیون ساله بساید و بر آ ن مهر ورزد .
ا شباح هراسنا ک " پیش کلوتها " و " کلوتها " ، در منظر گونه گون ، در زیر پا یمان رنگ با ختند . اندکی پس ، خورشید به خون نشسته از خا ور رخ نمود . اینک ، " آ بکند " بود و"بادرفت" با این در آ مد ، جمعه روز هشتم دی ما ه 1368 از خواب برخا ست .
...
این بار نیز بخت یارم شد بدیاری سفر کنم که شنیده ها و دریافت هایم از آ ن ، گسیخته و در هم ریخته بود .این سفری بود به کرانه ی دریا ، گرچه می دانستم که" گوهر دریاست از ساحل نها ن " پذیرا شدم .
یادداشت هایی از این سفر این است :

_ ایرا ن زمین در روزگار4/1 میلیارد سال پیش ، قسمتی از تنها قاره ی آ ن زما ن "مگا ژآ"
بود که رخدادهای زمین ساختی آن از نوع دگرگونی و ماگمایی است .
_ زاگروس و بقیه ایرا ن زمین ، بطور کلی از یکدیگر جدا بوده اند . بین آنها اقیانوس-تتیس-
قرار داشته است . در این اقیانوس یک دراز گودال بوده که محل فرورفتن صفحه ی افریقا-
عربستا ن ، بوده است .
_ در تمام مدت " پرکامبرین " و دوران دیرینه زیستی " پا لئوزوئیک "، - 230 میلیون سا ل
قبل- سراسر ایرا ن زمین ، دنباله ی " پلاتفرم " عربستان بود و روی آن رسوبا ت کم ژرفا
و قاعده ای تشکیل می شده است .
_ کارسازترین جنبشهای زمین ساختی ، در دوره ی " تریا س پسین" ، در 192 میلیون سال
پیش بوقوع پیوست ؛ و ریخت کلی کنونی ایران زمین را پی ریخت .
_ قسمت مرکزی ایران از دید زمین ساختی ، خیلی پر کا ر تر از هر دو بخش " ا لبرز" و
زاگروس بود . تنها ناحیه ای کوچک از آ ن بنام "بلوک لوت" ، در برابر رخدادهای "آلپی"
پایداری نشان داده است .
_ قسمتی از بلوک لوت بوسیله ی رسوبا ت 54 میلیون سا ل پیش تا کنون – بعد از ائوسن-
پوشیده شده است که به آن " کلوت " گویند .
و ...



14-8 دی ماه 1368 خورشیدی
رضا تا با ن

نبوغ علمی چینیا ن

شاید بیش از نصف اختراعات و اکتشافاتی که " جهان مد رن" ، بر آنها استوار است ، از چین منشا ء گرفته باشد .
بدون ورود ابداعا ت کشتیرانی و دریا نوردی از چین ، مانند سکا ن کشتی ، قطب نما و دکل ها ی مرکب ،سفر ها ی بزرگ اروپا ئیا ن هیچگا ه انجام نمی شد ؛ کریستف کلمپ به امریکا نمی رسید و اروپا ئیا ن هرگز امپراتوری های استعما ری شا ن را برپا نمیکردند .
...
اختراعا ت و اکتشا فا ت یک تمدن با ستانی
_ رصدلکه ها ی خورشید
_ چدن – از قرن چهارم پیش از میلاد از تکنیک کوره ی بلند برا ی تولید چدن
_ساخت فولاد – سده ی دوم پیش از میلاد
_ پمپ زنجیره ای
_ ما شین سیبرنیتکی – قرن سوم میلادی
_ آینه ها ی جادویی – قرن پنجم میلادی
_ افسار اسب
_ رکا ب
_ مقدار عدد پی
_ سیستم ده دهی – پا یه ی دانش امروزین
_ چینی
_ کبریت – 577 میلادی
_ کنترل بیولوژیکی آفا ت – 1700 سا ل است که چینیا ن راه بیولوژیکی کنترل آ فا ت را می دانند ، و از حشراتی برای کشتن حشرات دیگر بهره می گیرند .
_ نفت و گاژ طبیعی – قرن چهارم پیش از میلاد
_ ساعت کوکی و مکا نیکی
_ پول کا غذی –پا یا ن سده ی هشتم ، یا آ غا ز سده ی نهم میلا دی
_ انحرا ف میدان مغنا طیسی زمین
_ فرغون – سده ی اول میلادی
_ لاک – سده ی سیزدهم پیش از میلاد
_ نخستین آ براه تراز – سده ی سوم پیش از میلا د

...
آ ذر ماه 1367 خورشیدی

چرا دانش نو از چین بر نخا ست ؟

چرا دا نش نوین از چین بر نخا ست ؟
دا نش یک پدید ه ی فر هنگی ا ست . زیست شیمید ا ن و مورخ انگلیسی ، - جوزف نیدها م – در نوشته ی جا لب توجهش در با ره ی د ا نش و تکنو لو ژی " چین " ، می پرسد که چرا د ا نش نو ین ا ز چین بر نخا ست ؟ در حقیقت چین به خوبی می تو ا نست گهواره ی د ا نش و تکنو لوژی نو گردد . اخترا عا ت کلیدی چون : قطب نما ، باروت و چا پ ، تنها سه نمونه ا ز اخترا عا ت چینیا ن ا ند . جبر و اختر شنا سی چین ، پیشرفت زیا دی کرده بود .
دلا یل متعددی در پا سخ به سئوا ل " نید ها م " ، مطرح شده ا ند ؛ از جمله پیشنها د ها یی که بیش از دیگر پرسما ن ها به سئوا ل مطرح شده ا ند، می توا ن ا ز " سا زما ن دیوا ن سا لا ر جا معه ی چین " ، یا د کرد .
در جا معه ی چینی ، علا قه ا ی وجود دارد به اینکه مصلحت جمع چیست ؟ این ها رمونی جمع ، در نژا د زرد بسیا ر با لا ا ست . میلیون ها نفر با هم کا ر می کنند و همد یگر را تقویت می نما یند .
جا معه ی چین ، به تشکل عا دت دارد، برا ی همین ، وقتی دوره ی جدید سر ما یه گذ ا ری و توسعه اقتصادی پیش آ مد ، " فرهنگ " ،" طبقه " ، و " تشکل " ، به یا ری رشد و توسعه ی ا قتصا دی آ مد ،و چین را خیلی سریع وارد " زما ن جدید " کرد .
...
چینیا ن خیلی زود به تا ریخ علا قه مند شدند . در دوره ی " شا نگ " ، یا زده قرن قبل از میلا د ، وقا یع نویسا ن دربا ری به ثبت روید ا د ها و مبا حثا ت می پرد ا ختند .
چینیا ن با گذشته همزیستی د ا رند . ا ین امر گویا ی اهمیت طا یفه و پرستش ا جد ا د در زندگی روزمره ا ست در فلسفه ، این تا کید بر تدا وم سنت ها ی فرهنگی چینی به دور ترین ا یا م می رسد .
خط چینی در خلا ل قرون ، دستخوش دگرگونی نشده ا ست و مسا یل مورد بحث اندیشمند ا ن 3000 سا ل پیش هنوز هم موضوع روز ا ست . وقا یع واشخا ص تا ریخ طولا نی چین ، هنوز ا لها م بخش نویسندگا ن و هنر مندا نی ا ست که آ نها را با تداعی های نمادین ، در وجد ا ن جمعی زنده و پر ما یه نگه می دا رد .
...
هنر کا غذ سا زی حدود د و قرن پیش ا ز میلا د توسط چینی ها اخترا ع شد ، و هنگا می که چند تن ا ز کا غذ سا ز ها ی چینی در سا ل 751 میلا دی ، در حو ا لی سمرقند ، به ا سا رت مسلما نا ن در آ مدند ، چا ره ا ی جزافشای ا سرا ر خود ندا شتند ؛ بدین تر تیب هنر کا غذ سا زی را ه مغرب زمین را در پیش گرفت . این هنر در سا ل 1150 میلادی به ا سپا نیا رسید و هنوز " عصر گوتنبرگ " ، فرا نرسیده بود ، که در تعدا دی از شهر ها ی ا روپا ، کارخانه ها ی کا غذ سا زی ، ا حد ا ث شد .
فن چا پ با حروف متحرک را یک چینی به نا م " بی شنگ " ، بین سا ل ها ی 1041- 1048 میلا د ی اختراع کرد ؛ نه آ ن سا ن که جمع کثیری می پند ا رند که " یوها نس گوتنبرگ "، در قرن پا نزدهم در اروپا . حروف مورد استفا ده ی " بی شنگ " ، ا ز گل پخته سا خته می شد ، هر چند که بعد ها ا ز چوب ، مینا و فلز نیز استفا ده شد .
خر دا د ما ه 1369 خورشیدی

سنگ جوش دره ی کند

1. از " گلندوک" ، تا روستا ی " کند با لا " ، 6 کیلو متر ی را ه آ مده ا یم ، ا ز میا ن دا منه ی بلند ها یی گذشتیم ، که لا یه ها یی از خا کستر آ تشفشا نی زیر دریا یی بود ؛ با ضخا ممتی حدود 917 ممتر – یعنی بخش با لا یی توف ها ی 4000 متری " سا زند کرج " – خا کستر توف ، توف شیشه ا ی ، توف بلورین و توف سنگی را دیدیم . لا یه ها ی نا زک و ترد و شکننده شیل ها ی توفی ، ما سه سنگ توفی و شیل آ هکی ، در زیر سم اتومبیل ها ، له شد و پودر شد .
   
   از دو را هی " نا صر آ با د " ، در امتد ا د دره ی " کند" ، به سوی شما ل ، کوهی بلند قد کشیده که سنی 570 میلیون سا ل دارد . این بلند سر فراز ، هنگا می که بخشی ا ز دریا ی سرا سری ایرا ن زمین بود ، به مد ت 70 میلیون سا ل ، شما ری از گروه ها ی جا نوری د ارا ی صدف و پو شش سخت آ هکی و شا خی ، از جمله با زوپا یا ن ، اسفنج ها و سخت پوستا ن را در خود جا ی د ا د ه ا ست .
   شیل ها ی ما سه ا ی د ا نه ظریف ، رسی و فورشی ، شیل ها ی میکا دا ر برا ق به رنگ غا لبا ارغوا نی یا بنفش ، سبز- خا کستری و برخی جا ها سیا ه ، مجموعه ی سنگها ی این بلند ا ست . صدف ها یی ا ز بی مهرگا ن دریا یی ، در این کوه فراوا ن ا ست .
   
   در د امنه ها ی حدود یک کیلو متری شما ل غرب روستا ی " کند با لا " ، و در ضخا متی حدود 250 متر ، مجمو عه ا ی از ما سه سنگ خا کستری رنگ و سنگ جوش – کنگلومرا – که با سنگ گج ، ما رن ، و سنگ آ هک ما رنی ا د ا مه می یا بد، رخ نمون د ا رد .
   سنگ جوش " کند " ، از اجتما ع سنگ ها ی " سا زند کرج " ، شکل گرفته ا ست .
   در با لا ی این مجموعه ی سنگی ، ما رن ها ی ما سه ا ی قرمز رنگ – می گون - و کنگلو مرا یی قرار د ا رد .
   از" کند با لا " ، پس از گذر ا ز لا یه ها ی ما رنی و شیلی و بیرون زدگی خا کستر آ تشفشا نی سبز رنگ و ما رن قرمز رنگ ، در بلندی 1950 متر از رویه ی دریا ، - در فا صله 3 کیلوممتری – زمین لغزشی فسیل شده را می توا ن به روشنی دید ؛ در بلندی 2040 متر ، خا نه ی کوهستا ن ، که به تندی همسا یه ها ی کوتا ه وبلند ، چا ق و لاغر ، زیبا و زشت ؛ آ ن را در بر می گیرند و می فشا رند، در شکم این زمین را نده شده ، جلوه می فروشد .
   
   
   رضا تا با ن - پا ئیز 1385 خورشیدی – تهرا ن

خا نه ی تا با ن

خورشید، با دود ما نی 15 میلیا رد سا له ، امروز، چون دیروز ، نفس زنا ن ، که در هر نفس ، 700 میلیون تن ئیدروژن می سو زا ند ، ا ز بلندی د ا منه ی پر چین خا وری " کند"، به آ را می با لا می آ ید . نگا هی تند ، ا ز ستیغ خا وری ، به خا نه ی جوانه زده درپای دا منه ی با ختری می اند ازد ، و خا نه را در خوا ب خنک صبحگا هی می یا بد . " خا نه " بر خر سنگی پیر ، تکیه د ا رد .
زمین خا نه " کند" ، عمری 65 میلیون سا له د ا رد ؛ وقتی که ، ا سب ها ی نخستین و کرگدن ها ، در پوسته جنبا ی زمین ، نیز رخ نمود ند .
در شما ل خا وری خا نه ی نو رسیده ، بلندی 570 میلیون سا له ، همسا یه ا ست که به آ را می در طی 70 میلیون سا ل، بازوپائیان ،اسفنج ها و سخت پوستا ن را در خود پرورا نده ا ست .
دره ی " کند " را دیوا ری بلند ، از سوی شما ل و جنوب ، در بر گرفته ا ست ؛ صد ا ی انفجا ر ها ی شد ید و پی در پی آ تشفشا نی زیر در یا یی و زمینلرزه ها ی مر یوط بدا ن ، در فضا پخش ا ست . دیوا ر بلند ا مروزین ، بتدریج قد کشید ، بد ا نگو نه که در شما ل با ختری دره ی " کند "، قدی 3608 متراز رویه ی دریا یا فت . این دیوا ر را " ا لبرز " ، نا م د ا د ه اند ." البرز کوه " ، سا نتی متر به سا نتی متر ، در هر سا ل قد می کشد. تا به کجا ؟

" خا نه ی کند " ، تا با ن و آ را م ، بر زمین رها شده از د امن بلند با ختری ، وقتی ا نسا ن در سیا ره ی زمین ، پرا کنش یا فت ، - پس از یخ بند ان ها ی پی در پی در 10000 سا ل پیش ا ز ا ین ، - تکیه بر " خرسنگی" کنگلومرا یی و آ گلو مر ا یی ، در نو پا یی ا ست . خا نه از سر لذ ت و کنجکا وی ، به ا ین سو و آ ن سو ، سرک می کشد .


آ با ن ما ه 1385 خورشید ی رضا تا با ن

(د ست آ دمی (3

دوره ی صنعتی نوین یا دوره ی تکنولوژی
این دوره با آ نچه که ا نقلا ب صنعتی خوا ند ه شد آ غا ز شد . این حدود 150 تا 200 سا ل پیش در اروپا و آ مریکا ی شمالی آ غا ز شد و هنوز در بسیا ری ا ز بخشها ی جها ن در حا ل روی دادن ا ست . ا گر چه تنها ا ز چند نسل پیش آ غا ز شد ، د ا را ی چنا ن پیا مد ها ی مهم در کره ی زمین بود که تنا سبی با طول دوره ند ا شته ا ست . ویژگی بوم شنا ختی این دوره قا بل مقا یسه با هیچ یک ا ز دوره ها ی گذشته تا ریخ بشر نیست . این را وضعیت کنونی جمعیت ، ا نرژی و چرخه ها ی زیست – زمین – شیمیا یی ، بگونه ای تکا ن د هند ه ، نما یا ن می سا زد .
در حا لی که مردم در دوره ها ی کشا ورزی آ غا زین و شهر نشینی آ غا زین از برخی از علل مرگ و میر که ویژه دوره آ غا زین بود در اما ن بودند ، خود این دوره ها علل جدیدی برا ی مرگ و میر ، ما نند سوء تغذیه و نیز بیما ری ها ی همه گیر به همرا ه دا شتند .
در دوره ی صنعتی نوین ، شنا خت بسیا ر پیشرفت و شیو ه ها ی نو در بهدا شت همگا نی و پزشکی به تغییر چشمگیری در پویش جمعیت ا نجا میده ا ست . در نتیجه اینک جمعیت ا نسا نی با آ هنگ یک با ر در هر 35-40 سا ل دو برا بر می شود ؛ در حا لیکه در دوره ها ی کشا ورزی آ غا زین و شهر نشینی آ غا زین ، این نرخ ، یک با ر در هر 1500 سا ل بوده ا ست .
یکی دیگر از ویژگی ها ی برجسته ی دوره صنعتی نوین ، که بسیا ری از ویژگی ها ی دیگر نیز وا بسته به آ ن ا ست ، بکا ر گرفتن ما شین ها و فر آ یند ها ی سا خت می با شد که از انرژی برون کالبدی ، نیرو می گیرد . منا بع اصلی ا ین انرژی سوخت ها ی فسیلی ا ست که با زغا ل سنگ آ غا ز شد و به فر آ ورده ها ی نفتی و گاز طبیعی رسید بدینسا ن ، بر خلا ف وضعیتی که در دوره ها ی پیشین وجود د ا شت ، آ هنگ ا فزا یش کا ر برد انرژی در این دوره دیگر با نرخ ا فزا یش جمعیت تطبیق نمی کند . . نسبت انرژی برون کالبدی که جا معه بکا ر می برد، به گونه ا ی پیوسته ا فزا یش می یا بد .مقدار انرژی بکا ر رفته در جامعه ی ا نسا نی امروزین با سرعتی بیش ا ز دو برابر نرخ ا فزا یش جمعیت ، فزونی می یا بد .
دیگر در بسیا ری از منا طق ، چرخه ی طبیعی زیست – زمین – شیمیا یی ، د ست نخورده نیست . پیچیدگی و پیش بینی نا پذیر بودن ، دو ویژگی دوره کنو نی ا ست مرد اد ما ه 1365 خور شید ی

د ست آ دمی

دوره ی کشا وزری آ غا زین
در برخی منا طق جها ن ، در حدود 12000 سا ل پیش آ غا ز شد . با ا هلی کرد ن جا نورا ن و گیا ها ن ، برا ی نخستین با ر در تا ریخ زمین ، یک موجود زند ه بگو نه ا ی آ گا ها نه فرا یند ها ی زیست شنا ختی را به سود ا هدا ف خود به خدمت گرفت .
با گسترش ا هلی کردن و پیشرفت فنون کشا ورزی تا ثیر جا معه ی ا نسا نی بر محیط ا فزا یش چشمگیری می یا فت . سیما ی زمین به د ست آ دمی تغییر می یا فت تا بدا نجا که در نیمکره ی شما لی ، جنگل در منا طقی گسترده از میا ن رفت ، تا برخی جا ها زمین ها ی کشا ورزی و در جا ها ی دیگری رستنی ها ی تنگ تر جا یگزین آ ن شود . در بر خی موارد فعا لیت ها ی کشا ورزی ا نسا ن با عث فرسا یش شدید خا ک شد .برا ی نمو نه در"فیجی خا وری" که آ دمی 3000 سا ل پیش وا رد آ ن شد ، در یک دوره ی 150 سا له ، از 1900 تا 1750 سا ل پیش ، د ست کم 50 سا نتی متر ا ز خا ک از میا ن رفت .
آ تش ، در ا ین دومین دوره ی بوم شنا ختی نیز همچنا ن به کار گرفته می شد و نقش مهمی را در سا ختن ا فزا ر ها ی فلزی با زی کرد .
در این دوره گروه ها ی ا نسا نی بسیا ر کمتر ا ز دوره ی آ غا زین کوچگری می کردتد .
علیرغم همه ی تغییرا تی که کشا ورزی پدید آ ورد ، دوره ی کشا ورزی آ غا زین و دوره ی آ غا زین ، دو ویژگی مشترک بوم شنا ختی بسیا ر مهم دا شتند که جوا مع جدید فا قد آ نند . نخست آ نکه نرخ کا ربرد ا نرژی برون کا لبدی( عمدتا آ تش ) ، از نرخ ا فزا یش جمعیت پیروی می کرد ؛ دوم آ نکه ، فعا لیت ها ی آ دمی بگونه ی موثری در چرخه ی طبیعی زیست – زمین – شیمیا یی زیستکره ما نند چرخه ی کربن ، ا زت و فسفر مدا خله نمی نمود .


د ست آ دمی (3)
دوره ی شهر نشینی آ غا زین
حدود 5000 سا ل پیش ، با پیدا یش نخستین شهر ها در بین دو رود – بین النهرین - ، و کو تا ه زما نی پس ا ز آ ن ، در چین و هند ، آ غا ز شد . این شهر ها ی آ غا زین ، سر آ غا ز سومین دوره ی بوم شنا ختی جا معه ی انسا ن بودند . این دوره بوسیله ی رشته ا ی از تغییرا ت بنیا دی نشا نه خورده اند که سا زما ن جا معه ی ا نسا نی و شیوه زندگی اعضا ی آ ن را تحت تا ثیر قرا ر دا ده ا ست . برخی ا ز ا ین تغییرا ت دوا م یا فته و جزء سیما ی بسیا ری ا ز شهر ها ی جها ن نوین شده ا ند . آ شکا ر ترین تغییرا ت عبا رت بودند ا ز ا فزا یش بسیا ر زیا د مردم در یک محل ا ست که اکثریت آ نا ن مستقیما در فعا لیت ها ی تا مین غذا ما نند کشا ورزی و ما هیگیری در گیر نبودند . زندگی مردم شهری بوسیله ی ما زا د موا د خورا کی تا مین می شد که تو سط کشا ورزا نی که در فرا سوی دیوا ر ها ی شهر زندگی و کا ر می کردند ، تهیه می شد .
ا فزا یش ترا کم جمعیت ، اثر نما یا نی بر ا رتبا ط میا ن ا جتما عا ت ا نسا نی و موجود ا ت انگلی یا بیما ریزا د ا شت .
هما نند دوره ها ی پیشین ، چرخه ها ی طبیعی زیست – زمین –شیمیا یی هنوز د ست نخورده بود ، و نرخ کا ربرد ا نرژی ،هنوز پیرو تغییرا ت اندازه ی جمعیت بود . زیستکره بطور کلی و بزرگترین بخش محیط طبیعی که جمعیت ا نسا نی به آ ن تعلق د ا شتند علیرغم برخی تغییرا ت کوتا ه مد ت ، هنوز ا سا سا " در یک حا لت پا یدا ری پویا قرارد ا شت . این نوع جوا مع امروزه نیز در برخی منا طق به زندگی خود ا د ا مه می دهند .
تا نزدیک به پا یا ن ا ین دوره ، شهر ها یی که بیش از 100000 نفر جمعیت د ا شته با شند بسیا ر کمیا ب بود ؛ یک استثا ء ، شهر رم بود که در پیرا مون زما ن عیسی مسیح ، حدود یک میلیون نفر جمعیت د ا شت .
مر دا د ما ه 1355 خورشیدی

دست آ د می

سر آ غا ز
در تا ریخ سیا ره ی ما ، گو نه ی ا نسا ن د یر ، بسیا ر د یر ، پد ید آ مد ؛ اما د ر همین زما ن کوتا هی که بر روی زمین بو ده ا ست، دست آ د می تغییرا ت ژرفی در هوا ، آ ب و خا ک ، در دیگر موجود ا ت زنده و در همه ی نظا می که بخش ها ی گو نه گون آ ن در پیو ند تنگا تنگ با یکدیگر بر همکنش د ا رند و محیط زندگی او را می سا زند ، پدید آ ورده ا ست ، و همه ی این ها در آ خرین لحظه ی زما ن زمین شنا ختی روی داده ا ست.
تا ریخ را بطه ی تغییر یا بنده ی آ دمی را با محیطش – بر حسب اثرا ت جا معه ی ا نسا نی بر محیط طبیعی و نیز بر حسب شرا یط زندگی ا نسا ن – می توا ن، با پذیرفتن خطر سا ده کردن بیش ا ز ا ندازه ی مسئله ، به چها ر د وره بومشنا ختی مشخص که با یکدیگر پوشش دارند بخش بند ی کرد : د وره ی آ غا زین ، دوره ی کشا ورزی آ غا زین ، د وره ی شهر نشینی آ غا زین و سر انجا م ، د وره ی صنعتی نوین .

...
د ست آ دمی (1)
دوره ی آ غا زین
در طی دوره ی آ غا زین – که آ ن را گا هی دوره ی پیش از اهلی کردن گیا ها ن و جا نورا ن یا دوره ی شکا رورزی گرد آ وری خورا ک می نا مند – ا حتما لا گروه ها ی ا نسا نی از نظر گستره و ما هیت بر همکنش با محیطی که خود بخشی ا ز آ ن بودند فرق بسیا ر ا ند کی با دیگر پستا ندا را ن گوشت گیا هخوا ر دا شتند به عنو ان کشا ورز – خو راکجو، آ نا ن جای طبیعی خو د را در چرخه ی خو را ک د ا شتند و ا نرژی خود را ، به صورت شیمیا یی ، ا ز مو ا د خو را کی با منشا ء جا نوری یا گیا هی می گرفتند . آ نا ن به نوبه ی خود طعمه ی شکا رچیا ن دیگر می شدند و بقا یا ی آ نها ا ز را ه فر آ یند تجزیه به خا ک بر می گشت . ا ند ا زه ی ا نرژی بکا ر رفته بوسیله یک گروه ا نسا نی آ غا زین در بوم طبیعی خود با ید بیش و کم همسنگ ا رزش ا نرژی مو ا د خورا کی مصرف شد ه به وسیله ا فرا د گروه بوده با شد .به بیا ن دیگر ، شیوه ا ی که نیا کا ن ما خود را با محیط شا ن تطبیق می د ا د ند بسیا ر همسا ن را هی بود که گو نه ها ی دیگر جا نورا ن در پیش می گر فتند .
احتما لا حدود نیم میلیون سا ل پیش ،در سر زمین ها ی آ تشفشا نی دره ها ی کا فتی آ فریقا ی خا وری ، آ دمی به ا ستفا ده ی آ گا ها نه و منظم از آ تش ، هم برا ی حفا ظت از خود و هم به عنوا ن وسیله ای برا ی بدست آ وردن و پختن خورا ک ، آ غا ز نمود . آ تش برا ی بیرون را ندن شکا ر از میا ن بوته زا ر ها و کشا ندن جا نورا ن به علفزا رها ی تا زه روئیده در زمین ها ی پا ک شده با آ تش مورد ا ستفا ده قرا ر می گرفت .

مشا هد ه

مشا هده ، به ظا هر کا ری ا ست آ سا ن؛ ولی مشا هده ای که بتوا ند جا نشین آ زما یش شود ، به آ سا نی صورت پذیر نیست . مشا هده ی علمی ، مستلزم حوا س سا لم ، ا ندیشه به هنجا ر ، دقت و درستکا ری ا ست .
می گویند ا فلا طون ا ز تحقیق به منظور یا فتن حقیقت ، با ا ستدلا ل حما یت می کرد ؛ ا رسطو به شا گر دا نش تعلیم می داد که : مردا ن بیشتر از زنا ن ، دند ا ن دا رند . فلا سفه ی بعد ی بر پا یه ی عدم ا طمینا ن به مشا هده عینی ، بی چون و چرا ، پذیرا ی نظریا ت ارسطو و دیگر فلا سفه ی یونا ن بودند .
...
بر روی هم مشا هده ، یا مشا هده ی مستقیم ا ست و یا مشا هده ی غیر مستقیم . محقق در مشا هده ی مستقیم ، با حوا س خود ، واقعیت ها ی موجود را در می یا بد ؛ ولی در مشا هده ی غیر مستقیم ، با آ ثا ر وا قعیت ها ی گذشته یا گزا رش ها ی دیگرا ن ، در با ره ی آ ن ها سر و کا ر دارد .
...
مد ا خله ی نظا م فکری ، یا جها ن بینی و یا فلسفه ی محقق ، در کا ر علمی او ، چه بخوا هد و چه نخوا هد ، و چه بد ا ند ، و چه ند ا ند ، برا ی خود ، نظا م فکر ی د ار د ؛ و به میا نجی آ ن به و ا قعیت ها می نگرد ؛ و بوسیله ی آ ن به محسو سا ت خود ، معنی می بخشد . و د ا وری می کند . بدین سبب ، هر محقق در همه ی مرا حل علمی مخصو صا در مر حله ا ی که به یا ری تخیل ، از پیوستن قا نو ن ها ، نگرش یا نظریه و یا تئوری می سا زد ، زیر نفوذ نظا م فکری خود قرار می گیرد .
هر چه نظا م فکری یک محقق علمی تر یا وا قع گرا یا نه تر با شد ، کمتر با عث ا ختلا ل و ا نحرا ف علمی خوا هد شد . هم چنین هر چه کا ر محقق تجربی تر با شد ، محقق با سهولت بیشتری می توا ند مدا خله و مزا حمت نظا م فکری خود را با ز شنا سد و خنثی یا محدود کند .
...
... بی شک آ شکا رترین مشخصه ی تبا ر ا نسا ن ، کلا م و سخن ا ست ، و متا سفا نه رد پا ی این مشخصه ی مهم را در استخوا ن ها ی فسیل ها نمی توا ن یا فت .
پدیده ها ی فرهنگی متعددی را نیز می توا ن در شما ر مشخصا ت برجسته ی ا نسا ن قرار داد ، اما ، آ نها نیز از خود هیچکونه ا ثر فیزیکی بر جا ی نگذ ا شته ا ند ، تا پا یه ی قضا وت معتبر ما با شند . رفتا ر آ دمی هر گز به صورت فسیل در نمی آ ید . حا لا ت ظا هری او از طریق مطا لعه ی برخی ا ز ا بزا ر قا بل شنا سا یی ا ست . با بررسی دقیق مسکن طبیعی ا نسا ن ها ی ا ولیه ، می توا ن پی برد که آ ن ها ا ز طریق شکا ر حیوا نا ت زندگی می کرده ا ند . به هما ن شیوه نیز می توا ن چگونگی سا ختما ن آ لا ت و ا دو ا ت شکا ر را با ز شنا خت . همچنا ن که یک محل پیک نیک ، همه ی آ نجه را یک پژوهشگر دقیق می خو ا هد در با ره ی وضع ا جتما عی شرکت کنند گا ن در یک پیک نیک و عا د ات و رفتا ر آ ن ها بد ا ند برا ی ا و روشن می کند .

شهریور ما ه 1351 رضا تا با ن

تله

یک بند سا عت خوب به این خا نم بده . مرد جوا ن فروشنده ، از ویترین چسبیده به پا یش ، بند سا عتی بر می دارد ونشا ن می دهد و می گوید : این منا سب سا عت شما ست ؛ ضد حسا سیت ا ست و از چرم ا ست و سوئیسی است و چینی نیست ! – چون چینی نیست ، پس شکستنی هم نیست –
صاحب دکه ی سا عت فروشی ، از دور نگا هی به سا عت می ا ندا زد و می گوید : سا عت سوئیسی است . این جمله پیش در آ مدی ا ست برا ی بدا م اندا ختن مشتری . جمله ای با سمه ای که غا لبا لبخند و رضا یت مشتری را به دنبا ل دارد .
قیمت ، با قد و قواره ، سن و سا ل، چا قی و لا غری، پیری و جوا نی ، دیروزی و امروزی و ... بر پا یه ی ارزیا بی فیزیکی مشتری در نو سا ن خواهد بود .
سا عت سا زی د که ا ست زیر پله ی ورودی سا ختما نی در خیا با ن پر رونق شهر ، با هزینه ها ی گو نه گو ن و از همه با رز تر اقسا ط اتومبیل صا حب دکه .
تلویزیونی کوچک ، با صدا ی خش دار و تصویر در هم فرو شده ، جا ی را دیو ی دیروز را گرفته ا ست .
مشتری ، این با ر ، به تله نیفتا د .

رضا تا با ن
نهمین روز از مرداد ما ه 1387 – تهرا ن

...

دکا ن پا رچه فروشی ا ست ؛ کفپوش سا ئیده شده و موزا ئیک رو نما شده ی زیر آ ن ، از گذر زما ن و پختگی پا رچه فروش خبر می دهد .
تا قه ها ی پا رچه ، در هم ا ست و همآ هنگ با آ شفتگی درونی پار چه فروش . رنگ در دکا ن نیست . همه ، تیره گی ا ست .
کولری آ بی ، با تما می توا ن خود ، با د مرطوب بر پا رچه ها ی ول شده در همه جا می پا شد و پوف می کند .
صدای خش دار از سقف می آ ید ؛ تلویزیونی بر سقف آ ویخته شده ا ست .
پا رچه فروش ، سختی به تله افتا دن ما را نمی پسند د . تما می تجربه ی پنجا ه سا له ا ش را در به دا م اندا ختن مشتر ی تا زه آمده بکار میگیر د ؛ شیو ن پا ره شدن پا رچه ، با این جمله ی با سمه ای ، در هوا می رقصد " " مبا رک با شد ؛ در عروسی بپوشید " . این ، یعنی فقط یکبا ر بپوشید ، نه بیش . رضا یت مشتری در لبخند ش می نشیند .

نگرا نی بی پا یا ن ما در

نگرا نی بی پا یا ن ما در
آ فتا ب ، نفس زنا ن ا ز دا من پرچین خا وری دره ی " کند " ، به آ را می خود را با لا می کشد و در یک نگا ه ، خود را به دره می ا ندا زد ؛ آ فتا ب آ مد .
از " گلندوک " ، - در گلوی با دبزن آ برفتی – تا خا نه ی چسبیده بر " خر سنگ " آ وا ره ی سازند " می گون " ، در دا منه ی با ختری روستا ی " کند با لا " ، می با ید 530 متر ا ز زمین ا وج گرفت و با لا رفت . ا ز بلندی 1510 متری ا ز رویه ی دریا ، به سوی شما ل ، به بلندی 2040 متری رسید ؛ شیبی تند ، که بطور متوسط در هر کیلو متر ، 60 متر اختلا ف بلند ی دا رد . را هی ما لرو، که دیروز هم ما لرو بود !

چرخه ی رسوبی 16 میلیون سا له – دوره ا ئوسن "- با تشکیل رخسا ره ها ی کم ژرفا و تبخیری ، چون ما سه سنگ ، سنگ جوش – کنگلومرا – ما رن ، سنگ گچ – ژیپس - ، به پا یا ن می رسد . این مجموعه که ضخا مت تما می آ ن ممکن ا ست به 250 متر بر سد ، نا م " سا زند کند " دارد .

دریا ی 65 میلیون سا ل پیش – " پا لئوژن " ، ژرفا ی کمی دا شته و شرا یط رسوبگذا ری قا ره ا ی درآن حا کمیت دا شته ا ست ؛ حجم زیا د سنگ ها ، نشا ن از نشست سریع کف حوضه ا ست ؛ ستبرا ی 4000 متر از خا کسترها ی آ تشفشا نی سبزرنگ – سا زند کرج - ، در حوضه ی در حا ل نشست ا لبرز جنوبی - ا نبا شته شده ا ست .

...
خا نه بر " خر سنگی پیر " ، در خوا ب اطلسی با مدا دی ا ست ؛ پچ پچ برگ ها ی سپید ا ر نگهبا ن ، خبر با د می دهد .
آ فتا ب به خا نه می دود و خود را پهن می کند ، و به نرمی بهر جا سرک می کشد ؛ روز شد ؛ آ فتا ب آ مد .
- کلا فی سخت خا نه را از پشت چسبیده ا ست ؛ نگرا نی بی پا یا ن ما در !
- ...
- فضا و زما ن محدودیت برا ی اجداد ما نبود ؛ اما برا ی ما هست . ما دنیا را کوچکتر از آنچه هست کرده ایم . به همه جا دسترسی دا ریم . پس می توا ن گفت که : زندگی انسا ن ها ی ایستا ده ، که از ا فریقا پرا کنده شد ، ادامه دارد .
-
- آ با ن ما ه 1385 خورشیدی رضا تا با ن ا

ا نسا ن نئا ندر تا ل - نقل مکا ن

در شما ل افریقا ، نئا ندر تا ل ها ی دیگر ی بودند که از برخی جها ت شکل امروزی تر دا شتند ؛ مثلا پیش آ مدگی صورت که ا ز مشخصا ت اروپا ئیا ن آ ن زما ن ا ست ، در آ نها وجود ندا شت . آ نا ن نیز جا ی خود را به ا نسا ن ها ی امروزی دادند که قوی هیکل بودند و در هما ن زما ن – 35000 سا ل پیش از میلا د - یا کمی زود تر ، ظا هرا از سوی مشرق به آ نجا آ مده بودند .
این موضوع در خا ور نزدیک پیچیده تر می شود ؛ در ا ین منطقه در ابتدا ی دوره ی چها رم یخ بند ا ن ، ا نسا ن ها یی زندگی می کردند که از نظر شکل صورت و استخو ا ن بندی ، " نئا ندرتا لی " ، بود ند . آ نها نیز ، ابزا رها ی " دوره ی میا نی دیرینه سنگی " ، را می سا ختند ، ولی جمجمه آ نها از نظر شکل ، به ا ند ا زه ی جمجمه ی اروپا ئیا ن " کلا سیک " نبود . بعلا وه برخی ا ز این ا نسا ن ها ، قد بلند ی دا شتند – مثلا " آ مور " ، ا نسا نی که بقا یا یش را کا وشگرا ن ژا پنی در اسرا ئیل پیدا کردند - . با ید یا د آ وری کرد که ا نسا ن ها ی امروز در مشخصا ت ظا هری بسیا ر گونه گون اند؛ از نظر قد ، می توا ن ا سکا تلند ی ها و ا سکیمو ها را با نئا ندرتا لی ها مقا یسه کرد .
سر ا نجا م ، ا ین مو ضوع با این پر سما ن می توا ند خا تمه یا بد که ما از خود ا نسا ن امروزی چه اطلاعا ت دقیقی دا ریم ؟ نژاد ها ی امروزین ، بسیا ر با یکدیگر تفا وت دا رند ، یکی پو ست سیا ه تیره دارد ، یکی موها ی بور و دیگری چشم با دا می دارد ؛ ا ما ، از نظر شکل جمجمه ، که عا مل مقا یسه با ا نسا ن ها ی فسیل محسوب می شود ؛ در وا قع ، خیلی بهم نزدیک ا ند .

شهریور ما ه 1351


نقل مکا ن
ا نسا ن ها یی که ذکر آ نها رفت ، آ ب پیما یی را که تا آن زما ن کا ر دشوا ری بود ، ممکن و عملی سا ختند و در حدود 30000 سا ل پیش از تولد حضرت مسیح ، از روی آ ب به ا سترا لیا رفتند .
اکتشا فا ت نشا ن داده اند که بو میا ن سرخ پوست در حدود 20000 سا ل پیش ا ز ا ین ، در امریکا ی جنوبی زندگی کرده اند . بنا بر این این ا حتما ل وجود دارد که چندین هزار سا ل پیش ، پا ی ا نسا ن از آ سیا به امریکا رسیده با شد .
نکته مهم اینکه : تما م ا سکلت ها یی که از آ نها نا م برده شد ، شکل ا سکلت ها ی امروزی را دارند . اها لی اروپا در دوره ی " با لا ی دیرینه سنگی " ، ا نسا ن را به یا د اروپا ئیا ن دوره ی جدید تر می ا ندا زد . اسکلت ها ی استرا لیا ، آ شکا را به اها لی کنونی ا سترا لیا و ملا نزی ، شبا هت دارند . می توا ن گما ن برد که نخستین بومیا ن امریکا ، مغولی شکل ها ی بدوی و شبیه به بومیا ن امروز بوده اند .

نقل مکا ن

می توا ن گفت که در 10 میلیون سا ل اخیر یا کمتر بوده ا ست که اجد ا د ما زندگی در درختا ن و رژیم غذایی خود را از میوه ها و گیا ها ن سخت تشکیل می شد رها کرده اند .
" را ما پتیک " ، ا حتما لا در حدود 10 میلیو ن سا ل پیش ، از افریقا به هند نقل مکا ن کرد . پس ا ز آ ن ، ا نسا ن نما ها یی که در مرحله " استرا لوپتیک " ، بودند ، در هر دو قا ره ، به زندگی ادامه دادند . _ بقا یا ی این جا نورا ن بیشتر در افریقا ، به دست آ مده ا ست . _
نخستین ا نسا ن ایستا ده ، در افریقا پیدا شد و در اروپا ، تبر ها ی سنگی بزرگی سا خته که از نظر شکل هندسی و سا ختما ن بسیار پیشرفته تر از ادوا ت و وسا یل پیشین ا ست .
آ نچه می توا ن کفت این ا ست که " را ما پتیک " ، در دوره ای دست کم 500000 سا ل ، در گرم تر ین نوا حی دنیا ی قدیم زندگی می کرد . در اروپا و چین و نیز در منا طقی می زیست که آ ب و هوا یی سرد دا شتند ؛ این دوره ای بود که یخچا ل ها ی بزرگ بوجود آ مدند ؛ و نیز ا نسا ن ، تا اندا زه ای تکا مل یا فت و پیشرفت کرد . به این معنی که مغزش بزرگتر و از حجم استخوا ن های جمجمه و فکش کا سته شد .


شهریور ما ه 1351

انسا ن نئا ندرتا ل (1)
اولین موجود " نئا ندرتا لی " ، در سا ل 1856 میلا دی کشف شد . او را برخی " ما دون ا نسا ن " ، نا م دادند و گروهی دیگر ، او را یک ا نسا ن غیر طبیعی امروزی و شا ید بیما ر دا نستند .
جمجمه " نئا ندرتا لی ها " وضعی ا ستثنا یی دا شت ؛ در با لا ی حد قه ها ی چشم دا رای دو قوس بر آ مده ی استخوا نی با حفره ها یا سینو س ها ی بسیا ر بزرگ بود . شکل سر " نئا ندر تا لی ها " ، با شکل سر " ا نسا ن ایستا ده " ، تفا وت دا شت و مغزش دست کم به بزرگی مغز ما بود . شکل صورت این ا نسا ن در خور توجه بود ؛ یعنی دراز، و تما م نیمه ی پا ئینی آ ن بسیا ر پیش آ مده بود ؛ اگر دما غش زیا د پهن نبود ، می توا نستیم او را " چهره ی تیغه ا ی " ، بنا میم .
ا نسا ن نئا ندر تا ل ، در سومین دوره ی یخ بندا ن ها ، یعنی از حدود 150000 تا 35000 سا ل پیش از میلا د در اروپا زندگی می کرده ا ست . او صنا یع " دوره ی میا نی دیرینه سنگی " را به وجود آ ورد ؛ که در آ ن از تکه ها ی سنگ صیقلی شده استفا ده می شد . – این اشیا ء در مقا یسه با ا شیا یی نظیر تبر ها ی دستی ، بسیا ر پیشرفته به شما ر می رود . –
در حدود 35000 سا ل پیش از میلا د ، ا ین ا نسا ن جا ی خود را نا گها ن به ا نسا ن ها ی دیگری داد که شکلی کا ملا ا مروزی دا شتند . ا نسا ن ها ی ا خیر ، با آ نکه بسیا ر قو ی هیکل بودند ، می توا ن گفت که به اروپا ئیا ن ا مروز شبا هت ها یی دا شتند

تکا مل مسیری منطقی را طی می کند

تکا مل مسیری منطقی را طی می کند . مسیری د ر جهت انطبا ق ها ی موفقیت آ میز با محیط .
چرا ما به صورت موجود اتی دو پا در آ مده ایم ؟
در برابراین پرسش ، فرضیه ها ی گونه گونی وجود د ارد؛ اما پا سخ دقیق آ ن به هیچ رو روشن نیست . ما حتی امروز هم نمی توا نیم به سرعت زیا د بد ویم . در یک زمین نا هموا ر ، یک گوریل می توا ند به کمک بند انگشت ها یش به سرعت ما بدود . اگر چه ما قا دریم برا ی شکا ر ، مسا فت ها ی طولا نی را طی کنیم ، ولی آ یا موجود ات دو پا ی ا ولیه نیز چنین امکا نی را دا شتند ؟
گرا یش به بر خا ستن از زمین و ایستا دن روی دو پا ممکن ا ست به ا ین سبب تقویت شد ه با شد که موجود ی بخوا هد طعمه یا غذا یی را با دست ها یش حفظ کند و به جا ی ا منی ببرد ؛ شا ید هم علت آ ن نیا ز به قد ا فرا شتن و نگا ه کرد ن از روی علف ها ی بلند بود ه ا ست .
آ نچه آ شکار ا ست اینکه ما تقریبا از پنج میلیون سا ل پیش به ا ین سو ، دو پا بود ه ایم و تغییرا ت مهمی ، برای بهبود وضع قرار گرفتن بد ن ، در استخوا ن ها ی لگن خا صره و پا ها ی ما بوجود آ مده و هنوز هم ا دا مه دارد .
ا نسا ن ایستا ده در یک میلیون سا ل پیش از میلا د زندگی می کرد ؛ ا ز نظر قد و ا ز نظر سا ختما ن و شکل ظا هری اسکلت ، بسیا ر به ما نزد یک بود . جمجمه ی او نیز بیشتر شبیه جمجمه ی ا نسا ن بود . صورتش کوچکتر بود و نیز کا سه ی سر ، روی آ روا ره ها قرار دا شت . البته استخوا ن ها ی جمجمه ی ا و همچنا ن ضخیم با قی ما ند ه بود و حجم مغزش ، هنوز حد وا سطی بین مغز " ا سترا لوپتیک " و مغز ا نسا ن ا مروزی بود .
زمستا ن 1353 خور شید ی

شوری آ ب ا قیا نوس ها

اگر چه هنوز تردید ها یی در مورد منشا ء ا قیا نوس ها وجود د ا رد ، اما در مورد آ نها دا نش بسیا ری آ موخته ایم .
مجموع حجم آ بها ی ا قیا نوسها حدود370/1 میلیون کیلو متر مکعب و سطح آ ن در حدود 361 میلیون کیلومترمربع ا ست . آ ب دریا ها و ا قیا نوسها مجموعا چیزی نزد یک به 8/98 کل آ ب روی زمین را تشکیل می دهند و بقیه ا ز یخ (2/1 د ر صد )و آ ب رود خا نه ها و د ریا چه ها ی کوچک (002/0) و آ ب محیط (0008/0) تشکیل شده ا ست .
متوسط عمق ا قیا نوسها حدود 3790 متر تخمین زده می شود ، که بسیا ر بیشتر از متوسط بلندی از سطح دریا ا ست ، که چیزی ا ست در حدود 840 متر . عمیق تر ین نقطه ی جها ن در گود ا ل " ما ریا نا " ، وا قع در نا حیه حد فا صل جزا یر " گوا م " و " یا پ " ا ست ؛ با عمقی در حدود 11000 متر زیر سطح ا قیا نوس آ را م . اگر کوه اورست در این گود ال جا داده می شد قله ی آ ن با سطح آ ب در حدود دو کیلومتر فا صله می دا شت .
در این حجم عظیم آ بی ، تنوع وسیعی ا ز نمکها و کا نیها به صورت محلول موجود ا ست .در واقع ، آ ب دریا شامل تما م عنا صری ا ست که کا نی ها ی موجود روی پوسته ی زمین را می سا زند . زما نی این تصور مطرح بود که شوری آ ب ا قیا نوس ها ، نتیجه ا نتقا ل نمک از پوسته ی زمین ( بلند ی ها ) ، به آ ب رودخا نه ها به مد د با را ن وانتقا ل آ ب رودخا نه ها به دریا بوده ا ست ؛ بنا بر این ، این بد ان معنا می توا نست با شد که درجه شوری آ ب در ا قیا نو سها روز به روز افزا یش یا بد ؛ حا ل آ نکه محا سبا ت نشا ن داده اند که ا قیا نوسها مشخصا ت امروزی خود را احتما لا طی دوره ای ما بین 1500 تا 2000 میلیون سا ل قبل بدست آ ورده و حد اقل 100میلیون سا ل ا ست که نظا م ا قیا نوسی به حا لت ثا بتی با ترکیب شیمیا یی مشخص دست یا فته ا ست . چنین نکته ا ی بد ا ن معنی ا ست که ورود و خروج عناصر با ید در حا ل تعا د ل بود ه و عنا صر محلول حمل شد ه به ا قیا نوس از سوی رود خا نه ها و با را ن قا عد تا با ید از خود ا قیا نوس جد ا شد ه با شد و یا در اثر تبخیر آ ب ا قیا نوس و سپس ریزش آ ن بصورت با را ن چرخه ی بسته ای را طی کرد ه با شد
اسفند ما ه 1364 خورشید ی

بله برون

...، ا ین جوا ن آ مده به شهر ، مهر با ن ا ست و رفتا ری دلنشین دارد ، خرا ش شهری ، بر چهره ند ا رد ؛ و گل آ لود نیست .
پدر ... ، با کت و شلوا ری سرمه ای که گذر زما ن در آ ن نخ نما ا ست ، اما تا زه از زیر دست اطوکش لبا س شویی رها شده ، بر در مغا زه ی خوا رو با ر فروشی تا زه به کرا یه پسر در آ مده ، ا یستا ده ا ست .
هوا سرد ا ست و سوز برف؛ تن پوش پدر نا زک بها ری ا ست . پیر اهن پدر نیز به زما ن تولد کت و شلوا ر ش می رسد .
غرور و خرسندی ، در جهره ی پد ر ... موج می زند . امشب ، شب آ شنا یی با خا نوا ده ی دختر ی ا ست که عروسش خوا هد شد ؛ آ نا ن از شهرستا ن تا زه رسیده اند . ما در ... دریکی از سه اتو مبیل از زرورق در آ مده به ا نتظار نشسته ا ست .سا عت 9 شب ا ست .
...
زیبا یی هستی ، چند دقیقه ای ا ست که در پیا ده روی جلو ی مغا زه ، از ای سو به آ ن سو می دود . می رقصد ؛ درهم می پیچد و گره می خورد و به آ سا نی باز می شود و در خیا با ن رها می گردد .
با معرفی به پدر ... کلا ه " بره " ، از سر بر می دا رم ؛ پدر دا ما د نیز چون من .
آ یا پدر ... چون من روز نا مزدی اش را دهن مزه می کند ؟ لبخند ش ، نشا نه ی آ ن روز خوش د ا رد . چو ن من .
مبا رک با د .

دو روز ما نده به زمستا ن 1386
رضا تا با ن

جریا ن ها ی نا آ را م

آ ب ا قیا نوس ها هرگز سکونی ندا رد . جریا ن های ا قیا نو سی تحت تا ثیر ترکیب سه نیروی عمده به وقوع می پیوندد : گرما ی خورشید، گرد ش زمین و نیروی اصطکا کی با د ها .
وقتی زمین به د ور خورشید می چرخد این چرخش ، روی محور خود به نحوی صورت می گیرد که جهت تا بش آ فتا ب به آ بها ی نزد یک خط ا ستوا می تا بد و به مرا تب انها را بیشتر از آ بها ی نزد یک قطب گرم می کند . وقتی آ ب نزد یک ا ستوا گرم می شود ، ا نبسا ط می یا بد و سطح د ریا را در آ ن منطقه با لا می آ ورد ؛ مقد ا راین با لا آ مد گی گرچه محسوس نیست ولی آ نقد ر هست که " شیبی " ایجا د کند ؛ د ر نتیجه ، آ بها ی نزد یک خط استوا د ر ا ین مسیر تما بل پیدا می کنند که به سوی قطب ها " سرازیر " شوند .
آ ب سرد سنگین تر ا زآ ب گرم ا ست ، زیرا به هنگا م سرد شد ن منقبض می شود ، به همین سبب آ ب سرد تر منا طق قطبی به سطوح زیرین آ ب گرمی که ا ز نا حیه ی ا ستوا در حرکت ا ست می رود و به آ را می از زیر به سمت ا ستوا جریا ن پید ا می کند .
چرخش زمین تا ثیر شگرف د یگری بر آ ب اقیا نوس ها د ارد _گرچه این تا ثیر بر هر جسم متحرکتی ، ا ز موشک قا ره پیما گرفته تا گلوله ی توپ ، و یا توپی که پرتا ب می شود ، ا عما ل می گرد د ._ ا ین تا ثیر سبب می شود تا این ا شیا ء در نیمکره ی شما لی کمی به را ست و د ر نیمکره ی جنو بی کمی به چب منحرف شوند .
با د نیز اثر زیا دی بر این جریا ن ها د ارد . با د ها ی قطبی ، به بطور د ا ئم ا ز شما ل شرق در نیمکره شما لی و ا ز جنوب شرق در نیمکر ه ی جنوبی ، به سمت منا طق ا ستوا یی می وزد ، نیرویی پد ید می آ ورد که به حرکت رو به غرب جریا ن ها ی بسیا ر نزد یک شما ل و جنوب ا ستوا کمک می کند . اما خود ا ین با د ها نیز در معرض چرخش زمین و ا نحرا ف ناشی ا ز آ ن ، در نیمکره ها ی شما لی و جنوبی ا ست .
اثر ترکیبی همه ی ا ین عوا مل ، تنظیم و دا ئمی نگهدا شتن حرکت گرد شی غول آ سا ی آ بها یی ا ست که جریان ها ی عمد ه ی آ ب ها ی ا قیا نوس را تشکیل می د هد . بنا بر ا ین جر یا ن ها ی ا قیا نوسی در نیمکره ی شما لی در خلا ف جهت حرکت عقربه ها ی سا عت و در نیمکره ی جنوبی در جهت حرکت عقربه ی سا عت به جریا ن د رمیآ یند.
با د قطبی در نوا حی گرمسیری ، تحت تا ثیر چرخش زمین و گرما ی خورشید ، آ ب را به سوی غرب و به سمت خط ا ستوا می را ند و با د ها ی غرب در ا رتفا عی فزونتر ، ا نها را درجهت مخا لف به حرکت در می آ ورد .
اسفند ما ه 1364 خورشید ی

با د - ا سب کبو د

باد صدا ي شكستن سنگ را در گذر زما ن با خود اورد و برد .
از سر كشته خود مي گذ ر ي همچو ن با د
چه توا ن كرد كه عمر است و شتا بي دارد
خورشيد دامن خو د را كه از بامداد بر سينه كوه انداخته بود ، به ارامي جمع كرد ؛و اينك ، تخته سنگ اواره بر دامن پر شيب ، سرد مي شود و رنگ مي بازد .
تك درخت روئيده بر دامنه ، در افق ؛ نيلگو ن است و خواب در چشم دارد ؛ خميازه مي كشد .
رنگ روشن و شفا ف درختها ، در هم مي ريزد .
سپيدار ي بلند قا مت ، به نگهبا ني شب ، مي ايستد . ديگر سپيدارها ي نگهبا ن ، با گذر باد از ميا ن بر گها ي شا ن ، نجوا ي شبا نه از سر مي گيرند ؛ و با درخشش برگها ي نقر ه اي شا ن ، پيام مي فرستند .
" خورشيد در را ه است ؛ شب سرد با اشبا ح هراسنا ك خود مي گريزد . "
پا يئز 1386
دره كند ، لواسا نا ت
رضا تا با ن


اسب كبود
سلما ن ، مي لنگيد و زخم بر جا ي ما نده بر سا ق پا يش ، نشا ن از افتا د نش دارد؛ مي گويد با موتور سيكلت به زمين در غلطيد ه .
مهربا ن نگاهش بمن هما ن ا ست كه به پاي زخم شده اش دارد .
سلما ن را باز مي بينم ، و از سر مهر ، حالم مي پر سد . سوار بر هما ن اسب كبود است ؛ بي خيا ل از زخم پا ي د يروزش . افسار مي گيرد و پا ي جلويي مركبش را به نشا نه احترام از زمين بر ميگيرد. سبكبا ل از من مي گذ رد .
...
خيا ل كودك روستا يي اواره در شهر، كه شب ، در پشت ويترين بزرگ يخچا ل قر مز رنگ مغاز ه اي كو چك، با دوست روستا يي شهر ي شد ه اش ، مي خوابد .
...
سلما ن سوار بر اسب تيز رو ، به دخترا ن ده ، از مردانگي اش مي گويد .
سلما ن ، يك ماه پيش از اين ، از ده نامزد گرفت ؛ مگر نه اينكه، دخترا ن شهر ي شده ، دزد ند و جوانا ن ده را مي دزدند ؟

ا ذرماه 1386 تهرا ن
رضا تا با ن

سیا ره ی آ بی

نیا کا ن ما وقتی سیا ره ا ی را که در آ ن زندگی می کنیم " زمین " نا م نها د ند مرتکب اشتبا هی بزرگ ، هر چند فا بل درک شد ند . آ نا ن فکر می کر د ند که ، به استثنا ی حوزه ها ی نسبتا کوچک آ بی نظیر مد یترا نه و دریا ی سیا ه ، سطح د نیا ی ما عمد تا از خا ک و سنگ تشکیل شد ه ا ست .
ا لبته آ نا ن به وجود در یا ها ی د یگری نیز آ گا ه بو د ند ، ولی معتقد بود ند که آ نها بخشی از رود خا نه ی " ا وسیا نو س " اند که د نیا را در بر گرفته و تما می رود خا نه ها و د ریا ها ار آ ن منشعب می شو د . حتی تا اوا خر قر ن شا نزدهم ، " ژرارد وس مرکا تور " {1594 _ 1512) ، جغرا فید ا ن سر شنا س فلا ندری و پد ر دا نش نقشه بر دا ری ، معتقد بو د که زمین تقریبا به تسا وی ا زآ ب و خا ک تشکیل شد ه ا ست ؛ و ا را ضی وسیع کشف نشد ه ا ی در نیمکره ی جنو بی وجو د د ارد که وسعت عظیم اروپا ، آ سیا و امریکا ی شما لی را که در نیمکر ه ی شما لی قرا ر دارند به تعا دل می رسا ند .
مر د ما ن با ستا ن احتما لا از شنید ن این نکته که 8/70 در صد سطح کر ه ی زمین را آ ب پو شا نده ا ست شگفت زده می شد ند و اگر تصا ور ما هوا ره ای از زمین را می د ید ند حتما جملا ت هیجا ن زد ه ی قضا نور د ان قر ن بیستمی را تا ئید می کرد ند که هنگا م مشاهده طلوع زمین از ما ه خشک و با یر فریا د بر آ وردند که " سیا ره ی ما آ بی ا ست ! سیا ره ی ما زیبا ا ست ! "
زمین در میا ن سیا را ت منظو مه ی خورشید ی تنها سیا ره ا ی ا ست که د ما ی سطحی آ ن اجا زه می دهد تا آ ب به هر سه صورت خود ، یعنی ما یع ، جا مد و گا ز ، در آ ن مو جود با شد . زمین تنها سیا ره ا ی ا ست که با را ن ، رود خا نه و اقیا نوس دا رد . اگربخوا هیم بسا ردقیق با شیم با ید فقط اقیا نوس را بیا ن کنیم . زیرا آ نچه جغرا فی د ا نها رسما نا م اقیا نوس بر آ ن می نهند ، پنج منطقه ی آ بی بزرگ : اطلس ، آ را م ، هند ، منجمد شما لی و منجمد جنو بی ا ست ، که روی هم یک حوزه ی د ریا یی شور را می سا زند که قا ره ها چون جزیر ه ها یی از میا ن آ نها سر بر آ ورده اند .
این حجم عظیم آ ب که هموا ره در حا ل تغییر ا ست منبع زند گی روی زمین ا ست ، و برا ی ادا مه ی بقا ی آ ن اهمیت بنیا دین دا رد . این آ ب که چو ن منبع بزرگ گر ما یی عمل می کند ، آ ب و هوا ی کره ی زمین را شکل می دهد و از تغییرا ت بسیا ر شد ید دما که می توا ند بر کره ی زمین حا کم شود و چیزی جز بیا با ن و منا طق یخبند ان با قی نگذارد جلو گیری به عمل می آ ورد .
بطور یقین نمی توا ن گفت که اقیا نوس ها چگو نه تشکیل شد ند . برخی دا نشمندا ن بر این با ورند که بخا طر ابر ها ی ضخیمی که دور کره ی زمین را پو شا نده بود ، بعد از سرد شد ن زمین ، با را ن ها ی شد ید ی به مدت صد ها سا ل با رید ن گر فت . زمینی که 4500 میلیون سا ل پیش ، تا زه تشکیل شد ه بود ، با زمینی که ا مروز می شنا سیم بسیار متفا وت بود ه ا ست . احتما لا زمین در آ غا ز تشکیل خود ، سیا ره ای بزرگتر با هسته ا ی از سنگها ی گدا زا ن بود که در محا صره ی گا ز ها ی کیها نی قرار دا شت ؛ زیرا گا زها ی فرا ری چون نئون و گزنون، در هوا ی محیط ا مروز ما بسیا ر نا د رند . اما اگر آ ب ، با وزن اتمی 18 ، که کمتر از وزن اتمی نئون ا ست ، د ر هوا ی محیط معلق بود ، می با ید آ ن هم پرا کند ه می شد . بنا بر ا ین بسیا ری از د ا نشمند ا ن بر این با ورند که ، آ ب با ید بصورت ترکیب مو جود بود ه تا اینکه فر آ یند تشکیل زمین ، تکمیل شد ه ا ست .پس ا ز آ ن همزما ن با سرد شد ن سنگها درزما نی حد ود 1000 میلیو ن سا ل ا ول تا ریخ زمین ، آ ب نیز به صورت ما یع ، آ زا د شده ا ست .


رضا تا با ن
اسفند ما ه سا ل 1364 خورشیدی

شهرها ی تشنه

گسترش شهرها، بنا چار زمین ها ی کشا ورزی پیرا مو ن را در بر گرفته و آ نها را به بلوک ها ی سا ختما نی تبد یل کرده ا ست . آ ب مورد نیا ز شهری و صنعتی نیز با مکید ن آ ب رودخا نه ها ی دور و نزدیک تا مین می شود .
احدا ث خیا با ن ها ، میدا ن ها ، تونل ها ی مترو و دیگر مظا هر تمد ن ا مروزین ، دگرگو نی ها ی بسیاری در زمینها ی با یر – مورد هجوم شهر سا زی – بر منا بع آ ب تاثیر گذا ر ا ست :
_ دراولین گا م ، به منظور سا ختن خا نه ها ، فروشگا هها و... پوشش گیا هی و درختا ن منطقه ریشه کن می شوند . این عمل، با کا ستن از ترشح آ ب گیا ها ن بر میزا ن آ ب در نا حیه ی مورد نظر ، اثر منفی می گذارد . حفر چا ه ، به منظور تا مین آ ب مصرفی شهر ها ، نیز اغلب در مرحله ی ا ول رخ می دهد . سا ختن مخا زن سر پوشیده و زیر زمینی نیز در این گا م صورت می گیرد . ا گر این اقدا ما ت بدرستی انجا م نیا بد و یا محل ا حدا ث مخا زن درست انتخا ب نشده با شد ، منا بع آ ب زیر زمینی با خطر آ لودگی موا جه خوا هند شد . نبودن شبکه ی زهکشی فا ضلا ب ، موجب نفوذ میکرب از توا لت ها ، و دیگر مراکزآ لودگی ، به درون آبها ی زیر زمینی و شیوع بیما ریها ی مسری می گردد .
_ در دومین گا م از شهر سا زی ، به منظور سا ختن خا نه ها و دیگر بنا ها ی مورد نیا ز ، خا ک سطحی جا بجا می گردد و در هما ن حا ل حوضچه ها ی کوچک آ ب خوشکا نده می شوند ، و بد ین ترتیب فر سا یش خا ک و رسوب گذا ری در مجاری آ بی افزون تر خوا هد شد . با ادا مه رشد شهر ها ، بر میزا ن زمینها ی رطوبت نا پذیر افزوده شده و در نتیجه منا بع آ ب زیرزمینی ، محدود تر می شوند . از سوی دیگر ، با گسترش چنین زمین ها یی ، حجم آ بها ی جا ری سطحی _ روا ن آ ب _ ، افزا یش یا فته و خطر سیلا بها ی ویرا نگر ، اجتنا ب نا پذیر می گردد .مهمترین عا مل آ سیب رسا ننده به بهد ا شت ا نسا نی ، اغلب در گا م دوم رخ می دهد . وا رد شدن موا د شیمیا یی به آبها ی جا ری ، به سبب آلودگی رودخا نه ها و نا بودی آ بزیا ن خواهد شد .
_ در سومین گا م ، که آ خرین مر حله ی شهر سا زی ا ست ، با پوشیده شدن تقریبا تما می زمینها ی منطقه با ساختما نها و خیا با ن ها و ... که ما نع نفوذ آ ب به لا یه ها ی زیرین زمین می شوند ، از میزا ن آبها ی زیر زمینی ، کا سته شده و تبخیر آب ا ز سطح زمین افزا یش می یا بد . بدنبا ل کا هش امکا ن دسترسی به منا بع آ ب زیر زمینی، بنا چا ر بر عمق چا هها ی آ ب افزوده شده و یا به خا رج از محدوده ی شهر ها برا ی حفر چا ه آ ب روی خواهد آ مد .
آنچه به ا ختصار آمد شناخت زمین را از دید زمین ساختی و زمین ریخت شنا ختی ، به هنگا م انتخا ب محل شهرک ها ی و شهر ها ی جدید و یا گسترش شهر ها ، اجتنا ب نا پذیر می نما ید . با این یاد آوری که بنظر می رسد که پیشرفتها ی جدید در دانش مهند سی ، برغم آ نکه موجب درک بهتری از مشکلا ت شده ا ست ، اصول ا ساسی تا مین آ ب را چه در امروز و چه در قرن نوزدهم و چه در دورا ن امپراتوری هخا منشی و روم ، تغییری نداده ا ست .


رضا تا با ن تیر ما ه 1366 _ تهرا ن

با را ن اسیدی

با را ن ا سید ی پدید ه ی نوینی نیست . بیش از یک قرن پیش ، " را برت ا نگوس ا سمیت " شیمی دا ن
ا نگلیسی ، وا ژه ی " با را ن ا سیدی " ، را در مورد آ لودگی شهر " منچستر " ، بکا ر برد . ا ما نکته ا ی که در
سی سا ل اخیر خود می نما ید ، جها نی شد ن مشکلی ا ست که "با را ن اسیدی" خوا نده می شود .
مسئله ی آ لودگی در شهر ها یی چون منچستر ، با سا ختن دود کش ها ی بلند کا رخا نجا ت ، تا اندا زه ا ی
حل شد و هوا ی اینگو نه منا طق بتدریج پا ک شد . ا ما ، همین برنا مه ها ، مو جب ا نتقا ل آ لودگی در سطح جها نی
شد . زیرا تر کیبا ت سولفور و نیترا ت پدید آ مده از احترا ق سو ختها ی آ لی بوسیله ی با د تا هزارا ن کیلو متر دورتر
حمل می گردند و سبب ریزش " با را ن ا سید ی " در سر زمین ها یی می شوند که از مبداء آ ن تر کیبا ت بسیا ر دور
هستند .
تا چند ی گما ن می شد که " با را ن ا سید ی " ، مسئله ا ی ا ست منطقه ا ی و بیشتر گر یبا نگیر کشور ها یی
صنعتی نیمکره ی شما لی می با شد .
در یا چه ها و رودخا نه ها ، نخستین قر با نیا ن بارا ن ا سید ی بود ند که ا نسا ن به آ ن پی برد . در بخشها یی
از اسکا ند ینا وی ، شما ل خا وری امریکا ، جنو ب خا وری کانادا وجنوب با ختر ی ا سکا تلند ، با را ن ا سید ی به
مشکل بزرگی بد ل گشت . در قسمتها یی از این سر زمین ها ، بد لیل حفا ظت کم خا ک و نیز جنس سنگها ی پوسته
زمین ، وضع وخیم ترشد . این سنگها از نوع سنگها ی آ ذرین درونی چون " گرا نیت "و سنگها ی دگرگو نی چون گنیس
ا ست ، که بهنگا م ریزش ا سید ها ، قا در به خنثی کردن آ ن نمی با شند . سنگها ی آ هکی و دولومیتی ، نقش مهمی در
خنثی کردن با را ن ها ی ا سیدی ، ا یفا می کنند .
با افزا یش حا لت ا سیدی آ بها ، که با ا فزا یش آ لو مینیوم همرا ه ا ست ، ما هی ها می میرند . – حتی کمتر از
دو در صد آ لو مینیوم در آ ب ، ما هی ها را نا بود می کند .- از دگرسو ، افزا یش آ لو مینیوم در آ بها با کا هش مقدا ر
فسفا ت همرا ه است . فسفا ت نقش ا سا سی در تغذیه ی پلا نکتو نها ی آ بزی دارد .
فر آ یند ا سید ی شد ن آ بها ، مو جب افزا یش میزا ن حلا لیت فلزا ت دیگر چون کا دمیو م ، رو ی ، سرب و
جیوه می گر دد ، که بسیا ری از آ نها سمی ا ست .
مقا ومت خا ک در برا بر پدیده ی ا سید ی شد ن ، بیشتر ار جریا ن ها ی آ ب در طبیعت ا ست .
خا ک قا در ا ست که ا سید بیشتری را بدون ا ثر گذا ردن بر وضعیت اکو لو ژیک خود ، پذیرا شو د.
مقا ومت خا ک ، بیش ا ز هر چیز ، به نو ع سنگ بستر زمین و چگو نگی ا ستفا ده از زمین ،
بستگی دا رد . ضعیف تر ین زمین ها ، منا طقی هستند که سنگ بستر ها ی شا ن دا را ی آ هک
کمتر ی ا ست و لا یه ها ی نا زک از خا ک فا قد موا د محا فظ در برا بر اسید ها ، آ نها را پوشا نده
ا ست .

رضا تا با ن
تا بستا ن 1366 - تهرا ن

من که پیر نیستم . هویت

من كه پير نيستم !
زيبا بود ان لبخند روشن دخترك شاد گونه دبستا ني محله ما ، به من .
روز در نيمه تا با ن خود بود و او در لباس مدزسه نبود ؛ معلمين ، جلسه داشتند و شاگردان به خود رها بودند .
از بيدار باش گويي باد به درختا ن خواب الود گفتم ، وسرود شا ن براي او ، و براي من پير.
به تندي گفت : " شما كه پير نيستيد ."
از چشم سيا هش، خود را د زد يد م .
پا نزد همين روز از اسفند ما ه
1387 خورشيد ي
رضا تا با ن



هويت !
در نوبت ايستادم؛ بر در نا نوا يي .
مردي پير ، درشت استخوا ن و سنگين ، روشن صو رت و خوش سيما ، كه از جوا ني اش هنوز نشانه ها داشت ، من را به نشستن بر زمين ، در كنا رش در پيا ده رو فرا خواند . نپذ يرفتم . چند زن و مرد ، به ا نتظار در دكا ن مي لوليد ند ؛ و شاطر چر خ زنا ن به گرد خود مي رقصيد . 30 نا ن سنگك سهم زن چادر بسر بود ؛ صف بلند ي افريده بود . هيچ كس را جرا ت اعتراض نبود .
كارگر ي جوا ن ، افغا ن ، در جلو ي من بود . نوبت به او رسيد . به ارامي با خود گفت : همه ان مردان و زنا ن جلويي ا ش بعد از او امده بودند .
بيا د فرزندا ن ايرا ن زمين افتادم كه انها نيز در سرزمين ها ي بيگا نه بي هويت اند ، چو ن اين مرد افغا ن دور افتا د ه از ديا ر خو د . دلم لرزيد و در خو د مچا له شد م .

15 اسفند 86 خورشيدي

چرخه ی آ ب در طبیعت

نا م دیگر کره ی زمین ، " سیا ره ی آ بی " است . اگر سیا ره ما ن – زمین – در 150000000 کیلو متر ی
خورشید قرا ر ندا شت ، حا لت کنونی : گاز ، ما یع و جا مد حاوی آ ب ، در آ ن پدید نمی آ مد . اگر زمین نزدیکتر از 134
میلیون کیلو متری خورشید قرار دا شت ، همه ی آ ب مو جود در آن به بخار تبدیل می شد . و چنا نچه اگر زمین در فا صله ی
بیش از 166 میلیون کیلو متری خورشید بود ، دوره ی یخ بندا ن هرگز پا یا نی ندا شت .
زمین در فا صله ای از خورشید تا با ن به گرد خود و خورشید می چرخد که " چرخه ی آ ب " ، به روند خود اد امه
می دهد .
خورشید ، آ ب مو جود در اقیا نوس ها ، دریا ها ، دریا چه ها و... را تبخیر می کند و نیز پدید ه ی ترشح مو جب می
شود که مقد ار متنا بهی آ ب، از نم موجو د در برگ گیا ها ن بخار گردد .
تود ه ی عظیم بخا ر تا آ ن هنگا م که در اثر دما ی محیط به حرکتی آ را م بر فرا ز اقیا نو س ها و قا ره ها ، ادا مه
می دهند ، نا پید ا به نظر می آ یند . اما ، به هنگا م بر خورد با برجسنگی ها ی پوسنه ی زمین ، و یا جر یا ن هو ا ی سرد
مولکول ها ی آ نها مترا کم شده و پس از اندک زما نی به شکل با را ن ، برف و تگرگ بر زمین می با رند .
چرخه ی آ ب در طبیعت ، هیچگا ه باز نمی ایستد و از میزا ن آ ب موجود در این چرخه کا سته نمی شود .
برپا یه ی بر آ ورد ها ، سا لا نه 505000کیلو متر مکعب آ ب از سطح اقیا نوس ها تبخیر می گردد، و 458000
کیلو متر مکعب از این مقدار مستقیما بر اقیا نوس ها می با رد و تنها 47000کیلو متر مکعب از آ ن ، به شکل ابر از روی
اقیا نو س ها دور شده و بر روی پوسته ی قا ره ا ی زمین ، فرو می ریزد . با این یا د آ وری که آ ب باریده بر سطح قا ره
ها به مرا تب بیش از مقد ار 47000 کیلو متر مکعب ا ست . در حقیقت سا لا نه 119000 کیلو متر مکعب آ ب بصو رت
با را ن بر پوسته ی قا ره ای زمین می با رد . از این میزا ن ، 72000کیلو مترمکعب نا شی از رطوبت مو جو د در آتمسفر
، خاک و پو شش ها ی گیا هی ا ست که توسط یک چر خه ی دایمی در اثر تبخیر از آ بها ی سطحی ، ترا وش برگ گیا ها ن
و نیز انقبا ض مو لکو ل ها ی آ ب موجود در آ تمسفر تا مین می گردد . حتی 47000 کیلو میر مکعب آ ب با ریده شده که از
تبخیر آ ب اقیا نوس ها منشاء گرفته ، بعد ها به شکل رودخا نه و آبها ی زیر زمینی ، بسوی ا قیا نو س ها جا ری می شود .
...
چرخه ی آ ب در طبیعت را اینگونه می تو ا ن بر شمرد :

_ با رندگی بر روی پوسته ی قاره ای در روز : 290000000000 متر مکعب .

_با رندگی بر روی اقیا نو س ها در روز : 880000000000 متر مکعب .

_ رطوبت بر روی زمین در روز : 1300000000000 متر مکعب .

_تبخیر آ ب از روی ا قیا نوس ها در روز : 950000000000 متر مکعب .

_تبخیر آ بها ی سطحی در روز : 21000 متر مکعب .

_ جر یا ن آ بها ی سطحی در روز : 80000000000 متر مکعب .

_ میزا ن آ بها ی زیر زمینی : 830000000000000 متر مکعب .

_ میزا ن آ ب دریا چه ها و رودخا نه ها : 230000000000000 متر مکعب .

_ میزا ن آ بها ی سطحی : 210000000000 مترمکعب .



رضا تا با ن

تیر ما ه 1366 خور شیدی